تحلیل تاریخی نقاشی افغانستان از دوران ماقبل تاریخ تا آغاز اصلاحات امانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 مربی،گروه نقاشی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

چکیده
افغانستان، کشوری در حوزة تمدنی جهان اسلام و ایران است که از نظر سیاسی و فرهنگی اهمیت خاصی دارد. متون تاریخی و نیز کاوش‌های باستانی از سال‌های زمامداری شاه امان‌الله‌خان و پس از آن در مناطق مختلف افغانستان، شواهد زیادی مبنی بر وجود نقاشی از دوران ماقبل تاریخ و نیز دوران تاریخی در اقصی نقاط افغانستان به صورت پراکنده ارائه کرده است. سؤال این است که شکل‌گیری تاریخی نقاشی افغانستان، از زمان پیشاتاریخ تا استقلال افغانستان به چه صورت تبیین و تحلیل می‌شود؟ هدف پژوهش حاضر، تبیین تاریخی سیر نقاشی افغانستان از دوران پیشاتاریخی تا زمان استقلال افغانستان است. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استخرج از متون تاریخی و بررسی مستندات باستان‌شناسی با استفاده منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی به انجام رسیده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که آثار دوران کهن سنگی قدیم و میانه، فاقد نقوش و آثار دوران کهن سنگی جدید دارای نقاشی‌های خطی زیگزاگ هستند. در عهد برنز روی سفال‌های منقوش با شیوة طراحی هندسی و ترسیمات شامل اشکال هندسی نظیر لوزی، مربع و نیز خطوط موازی بوده و طراحی گل عشق و حیوانات نظیر بز، با رعایت تناسبات واقعی و به شیوة خطی انجام شده است. در آثار عهد نوسنگی نیز شامل طراحی‌های واقع‌گرایانه و یا سمبولیک از حیوانات، گیاهان و همچنین نقوش انتزاعی هندسی، در شیوة یونانوـ‌باختری لوح سیبل را می‌توان به عنوان یک نقش‌برجستل رنگ‌آمیزی‌شده ملاحظه کرد. در عصر کوشانیان، نقاشی‌ها بر روی عاج و شیشه با فیگورهای خلاصه‌شده و در دو مکتب گانداهارا و ماتورا نیز می‌توان نقاشی بودا و موضوع حیات او را مشاهده کرد. نقاشی‌های دیواری عهد غزنوی در کاخ‌ها و برج و باروها نیز از زیبایی‌شناسی خاص منطقه بهره می‌برد. در عهد تیموری با ظهور اساتیدی چون بهزاد، شاهد نقطة اوجی از نظر زیبایی‌شناسی فرمی و محتوا هستیم که رفته‌رفته افول کرد و نشانی از نگارگران دوران بعدی وجود ندارد. اما از زمان شاهان درانی تا اصلاحات امانی، نقاشانی چون محمد عظیم ابکم، میرحسام‌الدین، محمدرضا نقاش، محمد حیدر و علی احمد ظهور کردند که رهروان سنت‌های نقاشی افغانستان تا پیش از ورود زیبایی‌شناسی نقاشی آکادمیک غرب بودند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Analysis of Afghan Painting from Prehistoric Times to the Beginning of Amani Reforms

نویسندگان [English]

  • Reza Rafiei Rad 1
  • Alireza Akrami Hassankiadeh 2
1 Ph.D. Student in Islamic Arts, Faculty of Islamic crafts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Instructor of Painting, Faculty of Architecture and Art, University of Guilan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Abstract        
Afghanistan is a country in the Islamic world, as well as Iran’s civilization domain, which is of special importance both politically and culturally. Historical texts and ancient excavations from the reign of Shah Amanullah Khan and then in different regions of Afghanistan have provided much evidence of the existence of paintings from the prehistoric era as well as the historic era scattered all around Afghanistan. This study attempts to shed light on the historical Afghan painting from prehistoric times to Afghanistan’s independence and analyze it. The current research was carried out using the library and archival sources with a descriptive-analytical method and through scrutinizing historical texts and reviewing archeological documents. The findings of the research show that the works of the Old and Middle Paleolithic eras have no motifs, and the works of the New Paleolithic era have zigzag line drawings. In the Bronze Age, there were geometrical designs and drawings on pottery, including geometrical shapes such as rhombuses, squares, and parallel lines, and the design of love flowers and animals such as goats was done by observing real proportions and in a linear manner. In the works of the Neolithic era, which include realistic or symbolic designs of animals and plants, as well as abstract geometric motifs in the Greco-Bactrian style, the Cybele tablet can be seen as a painted relief. Paintings in the Kushan era can be seen on ivory and glass with condensed figures, also in the painting of Buddha.  reflect his life in the two schools of Gandhara and Mathura. The wall paintings of the Ghaznavid era in palaces, towers, and ramparts also benefit from the region’s special aesthetics. In the Timurid era, with the emergence of masters like Behzad, we witness a high point in terms of the aesthetics of form and content, which gradually declined and there is no sign of painters of the later era. However, from the time of the Durrani Shahs to the Amani reforms, painters such as Mohammad Azim Abkam, Mir Hessamuddin, Mohammad Reza Naqash, Mohammad Heydar, and Ali Ahmad appeared who were the pioneers of Afghan painting traditions until the arrival of western academic painting aesthetics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Afghan painting
  • History of painting
  • Paintings of Bamiyan caves
  • Iranian painting
  • باسورث، کلیفورد ادموند. (1384). تاریخ غزنویان (ترجمة حسن انوشه)، ج. 2و 1. تهران: انتشارات امیر کبیر.

    • باوری، رسول. (1399). کشفیات جدید در حوزة گندهارای قدیم با تأکید بر هنر نقاشی در افغانستان. کنفرانس سیر تاریخ نقاشی افغانستان، مؤسسه اکو- کابل، افغانستان.
    • بمباچی. (1376). هنر دورة غزنوی (ترجمة یعقوب آژند).تهران: انتشارات مولی.
    • بیهقی، خواجه ابوالفضل. (1364). تاریخ بیهقی. (به تصحیح دکتر علی اکبر فیاض). کابل: مطبعة دولتی.
    • تسنگ، هیون. (1301). سی یو کی، خاطرات ممالک شرقی.(ترجمة سمویل بیل)، لندن: انتشارات راتلج.
    • جلالی، غلام جیلانی. (1351). غزنه و غزنویان. کابل:کتاب خپرولو مؤسسه.
    • حبیبی، عبدالحی. (1367). تاریخ ایران و افغانستان بعد از اسلام. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.
    • خواندمیر، غیاث‌الدین همام‌الدین. (1380). کتاب تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد و بشر. (مقدمة جلال‌الدین همائی، زیرنظر محمد دبیرسیاقی). تهران: انتشارات خیام.
    • رهرو عمرزاد، عبدالواسع. (1397). هنر افغانستان در سدة اخیر، هنرهای زیبا، (9)،13-20.
    • رفاعی، انور. (1386). تاریخ هنر در سرزمین‌ها اسلامی (ترجمة عبدالرحیم قنوات). چاپ سوم مشهد: انتشارات دانشگاهی فردوسی. • رفیعی‌راد، رضا و تومیریس، تهمینه. (1396) کارکرد پیکره در نقاشی دو دهة افغانستان. نشریه علمی ـ تحقیقی هنرهای زیبا، دانشکدة هنرهای زیبا، (8)، 18-24.
    • رفیعی‌راد، رضا و محمدزاده، مهدی. (1398). راهبردهای زنان نقاش افغانستان در بازآفرینی و احیای میراث تصویری نگارگری در نقاشی معاصر این کشور. خراسان بزرگ، (39)، 1-16.
    • رفیعی‌راد، رضا و محمدزاده، مهدی. (1399). مقایسة شیوه‌های کاربست سنت‌های تصویری نگارگری در آثار نقاشان زن معاصر در ایران و افغانستان. پژوهش‌نامه گرافیک نقاشی،3(5)، 91-107.
    • رفیعی‌راد، رضا و امیرپور، احسان. (1400). تطبیق بازنمایی تصویر زن در نقاشی معاصر افغانستان و تاجیکستان. پیکره،10(24)، 26-39.
    • رفیعی راد، رضا. (1401). تحلیل بازنمایی معماری در نقاشی‌های چهار دهة اخیر افغانستان. هنر و تمدن شرق، 10(35)، 13-22.
    • زکی، محمدحسن. (1363). صنایع ایران بعد از اسلام (ترجمة محمدحسین خلیلی). تهران: اقبال.
    • غبار، میرغلام محمد. (1368). افغانستان در مسیر تاریخ، چاپ چهارم. کابل: مرکز نشر انقلاب با همکاری جمهوری.
    • طبری، ابوجعفر محمدبن جریر. (1967). تاریخ الامم و الملوک.بیروت: روائع التراث العربی.
    • کوهنل، ارنست. (1378). اهمیت هنر نقاشی - مینیاتور (مکتب هرات - قسمت اول) (ترجمة سمیه اشتری). هنر دینی، (2)، 50-57.
    • کهزاد، احمد علی. (1355). تاریخ افغانستان (از ادوار قبل التاریخ تا سقوط سلطة موریا).کابل: ناشر بی‌نام.
    • محمدزاده، مهدی و مسینه‌اصل، مریم. (1395). معماری در نقاشی مکتب هرات. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 2(2)،27-45.
    • مردانوف، یزدان علی. (1387.) هنر و فرهنگ کتاب و کتاب‌سازی در عهد تیموری. کتاب ماه هنر، (17)،46 - 49.
    • مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی. (1324). الخطط المقریزیه، المسماه بالمواعظ و الاعتبار بذکر خطط و الاثار. مصر: مکتبه ملتزمه.