بلوط؛ یک میراث، یک فرهنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار گروه مطالعات عالى هنر، پردیس هنرهاى زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

در تاریخ زندگی بشر اقوام و ملل به دلایلی در باورهای دینی و مذهبی برای عناصر طبیعی از جمله گیاهان جایگاه مقدس و اساطیری قائل شده‌اند. از این‌رو گیاهان مقدس در فرهنگ و هنر مردم راه یافته، چنانکه در نقوش و تزئینات ایرانی از دیرباز گل، میوه و درختانی نمادین حضور داشته‌اند که در هنر دوران اسلامی نیز تداوم یافته‌اند. در ایران باستان که خاستگاه بسیاری از گیاهان بوده، بلوط به عنوان میراثی کهن با زندگی مادی و معنوی زاگرس‌نشینان از جمله مردمان کهگیلویه ‌و بویر احمد به نحوی آمیخته که به نماد سرزمینشان تبدیل شده است. از این‌رو پژوهش حاضر تلاش دارد تا با نگاهی به اندیشه‌ و باورهای ایرانیان در تصویرگری نقش بلوط به‌ویژه در هنر دوران ساسانی بپردازد، و در تداوم آن به تحلیل این نقش‌مایه، مفهوم و اهمیت جایگاه بلوط از گذشته تاکنون اشاره می‌کند. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات از طریق اسناد و منابع کتابخانه‌ای و گزارشات میدانی انجام شده است. یافته‌ها بیانگر آن است که استفاده از نقش‌مایة بلوط ورای جنبة تزئینی، از کاربردی نمادین و اعتقادی برخوردار بوده و با فرهنگ زاگرس‌نشینان به گونه‌ای عجین شده است که زندگی، طبیعت، معاش، آداب‌ورسوم و ادبیات شفاهی آنان را نیز تحت تأثیر قرار داده و به ‌عبارتی ریشه در باورهای اسطوره‌ای- آیینی این سرزمین دارد. نمادهایی که با تناوری، راست‌قامتی، پایداری و پیروزی در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Oak; A Heritage, a Culture

نویسندگان [English]

  • Somaye Sabouri 1
  • Shohreh Javadi 2
1 M.A. in Landscape Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Advance Studies of Art, Facully of Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

In human life history, tribes and nations have considered a sacred and mythical position for natural elements such as plants for some reasons, especially religious beliefs. Therefore, the sacred plants have found their way into people’s culture and art in a way that flowers, fruit, and symbolic trees have been present in the Iranian decorations and motifs for a long time ago and continue to be in the Islamic Art. In ancient Iran which was the habitat of so many plants, the oak as an ancient heritage has been so closely interwoven with the material and spiritual life of the inhabitants of Zagros, including the people of Kohgiluye and Boyer-Ahmad. It has become the symbol of their land. Therefore, the current study aims to analyze this motif, its concept, and the importance of the oak’s position from the past until now. The research method is descriptive-analytical, and the data has been gathered using bibliographic documents and field reports. The findings indicate that the use of the oak motif, beyond its decorative aspects, has had a symbolic and religious application and is interwoven with the culture of Zagros’ inhabitants so much that it has affected their culture, livelihood, customs, and oral literature. In other words, it is rooted in the mythical-ritual beliefs of this land. The symbols are related to sturdiness, uprightness, stability, and victory.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Plant
  • Motif
  • Oak nut
  • The sacred
  • Myth
  • آذرشب، حسین. (1391). مجموعه ضرب‌المثل‌های استان کهگیلویه‌وبویراحمد. اصفهان: بهتاپژوهش.

    • اعظمی، زهرا و شیخ‌الحکمایی، محمدعلی و شیخ‌الحکمایی، طاهر. (1392). مطالعة تطبیقی نقوش گیاهی گچبری‌های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران. هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، 18(4)، 15-24.
    • الستر، هال. (1387). گلیم (تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی) (ترجمة شیرین همایون‌فر). تهران: کارنگ.
    • انصاری، جمال. (1366). گچبری دوران ساسانی و تأثیر آن در هنرهای اسلامی. هنر، (13)، 318-373.
    • الیاده، میرچا. (1376). رسالة در تاریخ ادیان (ترجمة جلال ستاری). تهران: سروش.
    • اوستا. (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه. چ17. تهران: مروارید.
    • بهرامی، وحیده. (1392). درختان مقدس. تهران: نشر گیسوم.
    • پوپ، آرتور. (1393). معماری ایران (ترجمة غلام‌حسین صوری افشار). تهران: فرهنگیان.
    • پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیپس. (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز). (ترجمة نجف دریابندی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • جعفری‌کوخدان، عزیزالله. (1392). بلوط؛ ارزش اقتصادی، دارویی، صنعتی و زیست‌محیطی. یاسوج: واحد آموزش و پژوهش صداوسیما مرکز یاسوج.
    • جوادی، شهره و آورزمانی، فریدون. (1395). بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌های ساسانی «تاق بستان». تهران: پژوهشکدة نظر.
    • حیدرنتاج، وحید و مقصودی، میترا. (1398). مقایسة تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقش‌مایه‌های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایه‌های معماری دوران اسلامی (با تأکید بر دورل امویان و عباسیان). باغ نظر، 16(71)، 35-50.
    • دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام. (1385). اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
    • دادور، ابوالقاسم و تاران، زهرا. (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
    • سرلو، خوان ادواردو. (1389). فرهنگ نمادها (ترجمة مهرانگیز اوحدی). تهران: دستان.
    • شریعتی‌راد، محمدرضا؛ شریفی، غلام‌حسین و طغیانی، احسان.(1398الف). تحلیل بازتاب بن‌مایه‌های گیاهی در آیین‌های مردمان کهگیلویه‌وبویراحمد. فرهنگ و ادبیات‌عامه، 7(29)، 69-91.
    • شریعتی‌راد، محمدرضا؛ شریفی، غلام‌حسین و طغیانی، احسان. (1398ب). تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری گیاه و درخت در فرهنگ مردمان کهگیلویه‌وبویراحمد. فرهنگ و ادبیات‌عامه، 7(28)، 171-191.
    • شریفی‌نیا، اکبر و سنایی‌نژاد، علی. (1398). تزئینات گیاهی گچبری‌ها در سازه‌های معماری شهر تاریخی صیمره. باستان‌شناسی، 3(11)، 1-23.
    • شوالیه، ژان و برگران، آلن. (1379). فرهنگ نمادها (ترجمة سودابه فضایلی). تهران: انتشارات جیحون.
    • فتاحی، محمد. (1373). بررسی جنگل‌های بلوط زاگرس و مهم‌ترین عوامل تخریب آن. جنگل‌ها و مراتع، (101)،61-63.
    • کخ، هایدماری. (1376). از زبان داریوش (ترجمة پرویز رجبی). تهران: کارنگ.
    • کوپر، جی.سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی (ترجمة رقیه بهزادی). تهران: علمی.
    • گریشمن، رومن. (1378). بیشاپور (ترجمة اصغر کریمی). تهران: سازمان میراث فرهنگی تهران.
    • گریمال، پیر. (1393). فرهنگ اساطیر یونان و روم (ترجمة احمد بهمنش) تهران: دانشگاه تهران.
    • لک‌پور، سیمین. (1389). کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی دره‌شهر(سمیره). تهران: انتشارات پازینه.
    • مالرب، میشل. (1387). نقش دین در زندگی فردی و اجتماعی(ترجمة مهران توکلی). تهران: نی.
    • مبینی، مهتاب و شافعی، آزاده. (1394). نقش گیاهان مقدس و اساطیری در هنر ساسانی. جلوه هنر، 7(14)، 45-64.
    • مبینی، مهتاب؛ شاکرمی، طیبه و شریفی‌نیا، اکبر. (1397). بررسی تطبیقی تزیینات گچ‌بری مسجد سیمره با مسجد نه‌گنبد بلخ و سامرا از دوره عباسی. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی،23(1)، 61-72.
    • مختاریان، بهار. (1392). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. نامه فرهنگستان. تهران: آگه.
    • مددی، حسین. (1386). نماد در فرهنگ بختیاری. اهواز: انتشارات مهزیار.
    • مهدی‌پور، الهام. (1397). زندگی در سایه بلوط؛ جایگاه بلوط در زندگی مردم کهگیلویه و بویراحمد. فرهنگ و مردم ایران، (55)، 115-131.
    • ناجی، محمدرضا. (1386). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان. تهران: امیرکبیر.
    • وارنر، رکس. (1383). دانشنامة اساطیر جهان (ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور). تهران: اسطوره.
    • داتی، ویلیام. (1397). اساطیر جهان (ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور). تهران: نشر چشمه.
    •  
    • Kendell, P. (2002). Mythology and Folklore of the Oak. Trees for Life. Spring 2002. 25 June 2012.