تصویرسازی آیینی_روایتی اسطورگی خدایان در نگاره‌های ایران پیش از تاریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

نگاره‌های تصویرسازی‌شده، روی ادوات مختلف، بخشی از هنرهای کهن ایران را تشکیل می‌دهد. واکاوی تاریخی سابقة این هنر را به پیش از تاریخ و مردمان ایران قدیم بازمی‌گرداند. از میان این نگاره‌ها، تصویر-نگاره‌های ویژه‌ای قابل تمییز است که به نظر می‌آید، در ضمن اینکه با تفکر و هدف بنیادین ویژه‌ای به تصویر درآمده‌اند، دارای مضامین نشانگی و فرهنگی خاصی نیز هستند. نگاره‌های نامبرده پیکره‌های شبیه‌سازی‌شده‌ای را نشان می‌دهد که در حال انجام نوعی حرکات موزون و معنادار‌ هستند. دقت نظر در نقش‌ها، عناصر تصویری، پیکره‌های شبیه‌سازی‌شده و اعمالی که در این نگاره‌ها انجام می‌شود، منعکس‌کنندة این موضوع مهم است که این آثار برای خوانش، نیاز به مطالعة علمی، هنری و نیز فرهنگی عمیق دارند. مقالة حاضر قصد دارد به این مهم دست یابد. بر پایة این مطالعات و در تأویلی ژرف‌نگرانه، پیکره‌های یاد شده در حال انجام حرکات رقص‌گونه، فرا انسانی و اسطوره‌ای شناخته شده و بر همین اساس از این دست‌نگاره‌ها، با عنوان نگاره‌های تصویرسازی‌شده با رقص خدایان، یاد می‌شود. با خوانش تاریخی-هنری و نشانه‌شناختی تصاویرِ نگاره‌ها انسان‌‌ها در حال انجام حرکات موزون ویژه‌ای، موسوم به رقص خدایان، به مثابة متن فرهنگی-هنری دریافت می‌شوند. در این مداقه سؤال اساسی این خواهد بود که تولید و دوام فرهنگی-هنری این‌گونه از نگاره‌ها، در هنرهای تجسمی ایران پیش از تاریخ، چگونه توجیه‌پذیر است؟ از اهداف ویژة جستار حاضر مطالعة بخشی از فرهنگ و هنر ایران پیش از تاریخ، با اتکا به اسناد تاریخی-هنری و اتخاذ شیوه‌های نوین علمی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تصویرسازیِ این‌گونه نقوش فراتر از تزیین صرف بوده و با مفاهیمی چون نماد، باورهای دینی-فرهنگی، اعتقادات و جهان‌بینی اسطوره‌ای و روایت‌های این مردمان، ارتباط عمیقی دارد. پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و با روش تبارشناسی تاریخی و رویکرد نشانه‌شناسی پدیدارها به نگارش در آمده است. شیوة اتخاذی این مقاله تحلیلی-تأویلی است و گردآوری داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای مهیا شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ritual-Narrative Illustration of the Mythology of the Gods in Prehistoric Iranian Paintings

نویسندگان [English]

  • Esmaiel Bani Ardalan 1
  • Shahrokh Amirian Doost 2
1 Associate Professor, Art Research Department, University of Arts, Tehran, Iran.
2 Researcher of Art Studies, PhD in Art Research, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Some of the parts of Iranian ancient arts are constituted of pictures stamped on various tools. The historical analysis shows that this art is related to prehistoric times and ancient people. There are some particular pictures of which, some have been drawn based on special thoughts to show specific cultural contents. These drawings show simulated figures, which are performing a kind of meaningful rhythmic movements. Careful consideration of the maps, pictorial elements, simulated figures, and the actions performed in these paintings reflects the important fact that these works require scientific and artistic study to be read. They also have a deep culture. This study attempts to address this important point. According to these studies and in an in-depth interpretation, the mentioned figures are performing dance-like, superhuman, and mythical movements, and on this basis, these manuscripts are called illustration drawings. It is remembered with the dance of the gods. Accordingly, the present study, reads the historical-artistic and semiotic reading of the illustrated images of human beings, according to its mission, in the state of performing special rhythmic movements, called the dance of the gods, as a cultural-artistic text. The main question in this study will be how the production and cultural-artistic permanence of such paintings can be justified in prehistoric Iranian visual arts? The main purpose of this study is to assess some parts of Iranian culture and art, relying on historical-artistic documents and adopting the new scientific methods. The results of this paper will show that these pictures are profoundly related to symbols, beliefs, and religious-cultural symbols of those days. The present study, which is qualitative in nature, employs historical genealogy and a semiotic approach to the phenomena. The method of this study is analytical-interpretive and data collection were based on the bibliographic method.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbolic-mythical illustration
  • Ritual-belief movements
  • Mythology of the gods
  • Prehistoric Iranian painting
  • Dance of the gods
  • آریان‌پور، امیرحسین. (1330). همانندی‌های فولک لور اقوام مختلف. سپیده فردا، 5(10 – 9 و 12-11)، 13-16.
  • آریان‌پور، امیرحسین. (1354). اجمالی از جامعه شناسی هنر. تهران: انجمن کتاب دانشجویان دانشکدة هنرهای زیبا ـ دانشگاه تهران، ایران.
  • آریان‌پور،امیرحسین. (1380). جامعه‌شناسی هنر. چ 4. تهران: گستره.
  • آژند، یعقوب؛ آقایی، سید ناصر و امیریان‌دوست، شاهرخ. (1398). تبارشناسی حرکات آیینی موزون با سماچه (فرایند تاریخی و خاستگاه اجتماعی_اعتقادی). کیمیای هنر، 8(32)، 37-51.
  • اسپور، دنیس. (1383). انگیزة آفرینندگی در سیر تاریخی هنرها (ترجمة امیر جلال‌الدین اعلم). تهران: دوستان.
  • اعتماد‌مقدم، علیقلی. (1342). نوروز باستانی. هنر و مردم، (17)، 2-7.
  • افشار، آرزو. (1388). درآمدی بر رقص و حرکت. تهران: افراز.
  • الیاده، میرچا. (1376). رسالة در تاریخ ادیان (ترجمة جلال ستاری). تهران: سروش.
  • الیاده، میرچا؛ آرتو، آنتونن؛ ژاکو، ژان و ... . (1376). آئین و اسطوره در تئاتر (ترجمة جلال ستاری). تهران: توس.
  • الیاده، میرچا. (1384). اسطورة بازگشت جاودانه (ترجمة بهمن سرکاراتی). تهران: طهوری.
  • امیریان‌دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب و آقایی، سید ناصر. (1398). تصویرسازی حرکات موزون با سماچه در سفال‌نگاری‌های ایران پیش از تاریخ. رهپویة هنر (5)، 49-60.
  • امیریان‌دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب و آقایی، سید ناصر. (1399). خوانش نشانه‌گی و رموز تصاویر آیینی-حرکتی در نخستین سفال‌نگاری‌های ایران. رهپویة هنر3(4)، 5-20.
  • اوشیدری، جهانگیر. (1383). دانشنامة مزدیسنا، واژه‌نامة توضیحی آیین زرتشت. تهران: مرکز.
  • اومستد، آلبرت تن آیک. (1340). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی (ترجمة محمد مقدم). تهران: فرانکلین.
  • باقری، مهری. (1392). دین‌های ایران باستان. تهران: قطره.
  • بنونیست، امیل. (1393). دین ایرانی بر پایة متن‌های معتبر یونانی (ترجمة بهمن سرکاراتی). تهران: قطره.
  • بهار، مهرداد. (1390). ادیان آسیایی، چاپ نهم. تهران: چشمه.
  • بهنام، عیسی. (1351). نخستین جامعه‌های انسانی در سرزمین ایران. هنر و مردم، (116)، 2-7.
  • بیضایی، بهرام. (1379). نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعه زنان.
  • پیرنیا، حسن و همکاران. (1392). تاریخ ایران، چاپ چهارم. تهران: صدای معاصر.
  • جوان، موسی. (1340). تاریخ اجتماعی ایران باستان. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها.
  • حیدری‌نژاد، فرزانه و حسین آبادی، زهرا. (1399). ویژگی‌های بصری و تحلیل نقوش ماهی روی سفال‌های قبل از اسلام در ایران. نگره، 15(55)، 121-137.
  • دورانت، ویل. (1343). تاریخ تمدّن، کتاب اوّل مشرق زمین: گاهواره تمّدن (ترجمة احمد آرام). تهران: اقبال.
  • ذکاء، یحیی. (1342). رقص در ایران، پیش از تاریخ. موسیقی، 3(79-80)، 43-59.
  • ذکاء، یحیی. (2537/ 1357ش.). تاریخ رقص در ایران. هنر و مردم، (189-190)، 2-8.
  • راوندی، مرتضی. (1357). تاریخ اجتماعی ایران، جلد اوّل: تاریخ اجتماعی ایران و کهن‌ترین ملل باستانی از آغاز تا اسلام. تهران: امیرکبیر.
  • ساندرز، نانسی. (1382). بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین (ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور). تهران: کاروان.
  • شمیلی، فرنوش و غفوری‌فر، فاطمه. (1388). تحلیل عناصر تصویری سفالینه‌های شوش. رهپویة هنر/ هنرهای تجسمی، (5)، 13-25.
  • صدقی، یاسین و رازانی، مهدی. (1399). تصویرسازی با نقش بز در سفالینه‌های عصر مفرغ جنوب شرق فلات ایران. نگره، 15(55)، 101-119.
  • عناصری، جابر. (1358). مراسم آیینی و تئاتر. تهران: دانشکدة هنرهای دراماتیک.
  • کامبخش‌فرد، سیف‌الله. (1392). سفال و سفالگری در ایران: از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس.
  • کوپر، جی سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی (ترجمه ملیحه کرباسیان). تهران: فرشاد.
  • کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آئینی (ترجمة رقیه بهزادی). تهران: علمی.
  • گیرشمن، رومن. (1349). ایران از آغاز تا اسلام (ترجمة محمد معین). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • مبینی، مهتاب و حکیمی، رکسانا. (1393). بررسی نماد خورشید و مفاهیم مرتبط با آن در هنر و اساطیر بین‌النهرین. پیکره، (5)، 57-68.
  • معرک‌نژاد، سید رسول. (1393). اسطوره و هنر. تهران: میر دشتی.
  • معصومی، غلامرضا. (1349). نقش بزکوهی بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ، قسمت دوم. بررسی‌های تاریخی، 5(4)، 258-293.
  • ناظرزاده کرمانی، فرهاد. (1382). نمایشگر‌های کاروانی در ایران، پژوهشی نظریه پردازانه. هنرهای زیبا، (13)، 27-58.
  • نجفی، فرزانه. (1399). مطالعة تحلیلی و تطبیقی نقوش بز در سنگ‌نگاره‌های منطقة شترسنگ خراسان رضوی با نقوش مشابه در فلات ایران، نگره، (56)، 89-107.
  • نگهبان، عزت‌الله. (1385). مروری بر پنجاه سال باستانشناسی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب (ترجمة رقیه بهزادی). تهران: فرهنگ معاصر.
  • هینلز، جان راسل. (1383). شناخت اساطیر ایران (ترجمة محمدحسین باجلان فرخی). تهران: اساطیر.
  • ولز، هربرت جورج. (1351). کلیات تاریخ، دورنمایی از تاریخ زندگی و آدمی از آغاز تا 1960 میلادی (ترجمة مسعود رجب‌نیا). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  •  
  • Braidwood, R. J. (1960). Seeking the World’s First Farmers in Persian Kurdistan: A Full- Scale Investigation of Prehistoric Sites Near Kermanshah. Illustrated London News, 237(6325), 695-697.
  • Carleton, S. C. (1952). Excavations in Hotucave, Iran, 1951: A Preliminary Report. In Proceeding of the American Philosophical Socienties, 3(96), 241-243.
  • Childe, V. G. (1948a). Man Makes Himself. The New American Library, New York; Publication, London: Watts.
  • Childe, V. G. (1948b). What Happened in History, The New American Library. New York. Publication London: watts.
  • Cooper, J. C. (1978). An illustrated encyclopaedia of traditional symbols. London: Thames and Hudson Ltd, 1978.
  • Eliade, M. (1963). Aspects du mythe and Reality. New York: Harper & Row.
  • Frazer, J. G. (1974). The Golden bough a Study in magic and religion. New York: The Macmillan Company.
  • Gaffary, F. (1984). Iranian secular theatre, in: Mograw-hill encyclopedia of world drama-an international. Reference works 5 volumes. Hochmancst anley, editor in chief. U.S.A, NewYork.
  • Ghirshman, R. (1938). Fouillies de Sialk, Pres de Kashan. Paris: Geuthner.
  • Khosrowzadeh, A., Aarab, A., & Bahraminia, M. (2017). New Petroglyphs in Ziad Abad and Hassan Robat Plains (Isfahan Province, Iran). Mediterranean Archaeology & Archaeometry. 17(3).
  • Moradi, H., Sarhaddi-Dadian, H., Soltani, M., Nik Abul Rahman, N. H. SH. & Chang, B. (2013). Study and Typological Comparison of Petroglyphs in the Marzbanik Valley, Baluchestan, Iran. Time and Mind, The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture, 6(3), 331-349.
  • Pallis. (1926). The Babylonian Akitu Festival, London: Ritual and Kingship.
  • Piperno, M. & Salvatori, S. (1983). Recent Results and new perspectives from the Research at the Graveyard of Shahr-iSokhta, Sistan, Iran. ANNALI, Istituto Universitario Orientale. 2(43), 173-190.
  • Reade, J. T. R. (1997). Mesopotamia. London: British Museum.
  • Sarhaddi, F. (2013). Pictograph and Petroglyphs of Saravan (Sistan – Baluchistan, Iran). Ancient Asia. 4(3), 1-8.
  • Sarhaddi-Dadian, H., Moradi, H. & Soltani, M. (2015). Preliminary study of rock art at Negaran valley in Baluchistan, Iran. Rock Art Research. 32(2), 240-243.
  • Shirazi, R. (2016). “The petroglyphs of the Kajou Valley, Makran, Iran: Tang Sar, Dehirak and Deskigan assemblages”. journal Paléorient. (42),185-198.
  • Smith, P. E. L. (1975). Reflections on Four Seasons of Excavations at Tappeh Ganj Darreh. 4th Annual Symposiom on Archaeological Research in Iran. pp 11-22. Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research.
  • Thureau, D. (1921). Rituels accadiens. Paris : Leroux.