عناصر تعیین‌کنندۀ مرکز شهر و تغییرات حوزۀ مرکز در شهر گرگان

نوع مقاله : مطالعۀ موردی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

4 کارشناس ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.

5 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

شهر گرگان (استرآباد) به شهادت آثار تاریخی و تألیفات مورخان و سفرنامه‌نویسان دارای سابقۀ تاریخی طولانی است. هستۀ اصلی شهر فعلی پیرامون سه محلۀ میدان، نعل‌بندان و سرچشمه شکل‌گرفته و به تدریج محلات جدیدی در اطراف آنها ایجاد شده‌اند. با خیابان‌کشی‌های رضاخانی بافت تاریخی شهر دونیم و رشد کالبدی شهر پیرامون خیابان‌های جدید آغاز شد. محدودۀ مرکز شهر، که نقش کلیدی در کنش‌های اجتماعی، ضرورت‌ها و نیازهای شهروندان دارد، از این تغییرات متأثر شد.
با تکیه بر مشاهده میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای، این نوشته بر این فرض است که مرکز امروز شهر گرگان به عنوان مصداقی از منظر شهر، در حال دگرگونی در ذهنیت شهروندان و عینیت شهر است. منظر پدیده‌ای عینی-ذهنی و یک کل واحد، مرکب از جسم و روح یا کالبد و معنا است. در نتیجه، برای یافتن مفهوم مرکز به مثابه منظر توجه به مصادیق عینی-ذهنی آن الزامی است. برای یافتن شکل و میزان این تغییر، با تکیه بر منابع و نشانه‌شناسی میدانی، عناصری را به عنوان مؤلفه‌های تأثیرگذار در مرکزشدن یک مکان معین کردیم که شامل عناصر ملموس (عینی) و عناصر ناملموس (ذهنی) از شهر هستند. با حضور در محل و مطالعۀ میدانی مورد، شواهدی جمع‌آوری شد که بر عناصر مؤثر مرکزیت، منطبق بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Determining Elements of ‘City Center’ and the Related Urban Changes in the Central Area of ‘Gorgan City

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Shirin Hejazi 1
  • Yasaman Oskoei 2
  • Haniyeh Nazari 3
  • Amir Mirahmadi 4
  • Mehdi Heydarizadeh Shali 3
  • Ziya Hoseinzadeh 5
1 M.A. in Architectural Studies, Faculty of fine arts, Tehran of University, Iran.
2 M.A. in Landscape Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
3 M.A. Student in Landscape Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
4 M.A. in Landscape Architecture, Shahid Beheshti University, Iran.
5 M.A. Student in Landscape Architecture, Shahid Rajaei University, Iran.
چکیده [English]

The historical monuents and remained travelouges proves the long history of Gorgan city.
The urban core of the current city is formed around the three neighborhoods of ‘Maydan’, ‘Nalbandan’ and ‘Sarcheshmeh’, t gradually new areas have been created around them. The lined-street during the reign of Rezakhan, separated the historical context of the city in two parts and the urban physical growth around the new streets started to begin. The central area, which has  always had a key role in citizens’ social actions and  corresponded their needs, has been affected by these changes over time.
Relying on the field observations and library studies, this study  assumes that the current city center of Gorgan, that in someway represents an urban landscape, is changing in the mind of citizens and the urban identity.  A landscape is an ‘objective-subjective’ phenomenon, a general whole, that is composed of body and soul or physical body and meaning.
As a result, to find the concept of ‘city center’ as a landscape, it is required to pay attention to its objective-subjective implications. To find the form and extent of this change, relying on available sources and field semiotics, we identified some effective elements in  turninga place into a center, including the urban tangible (objective) and intangible (mental/subjective) elements. By performing field study, the result showed that the collected data were in line with the effective elements of centrality.


کلیدواژه‌ها [English]

  • City Center
  • Influence Urban Area
  • Gorgan City
• ایمانیان، جاوید. (1396). قدیمی‌ترین بافت تاریخی ثبت‌شده کشور؛ گواه غنای فرهنگی «استرآباد»، قابل دسترس در https://www.mehrnews.com/news/3944555/
• بهزادفر، مصطفی و طهماسبی، ارسلان. (1392). شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تعاملات اجتماعی، تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان‌های شهری. باغ نظر،10(25)، 17-28.
• پامیر، سای. (1394). آفرینش مرکز شهری سرزنده؛ اصول طراحی شهری و بازآفرینی (ترجمه مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
• خانلری، الهام و میرسعیدی، لیلا. (1398). بررسی روند تحول مسکن گرگان در دوره پهلوی اول، همایش منطقه‌ای خانه ایرانی، گنبدکاووس: دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس.
• رجبی، آزیتا. (۱۳۸۷). ریخت‌شناسی بازار. تهران: انتشارات آگاه.
• سیف‌الدینی، فرانک. (1388). مبانی برنامه‌ریزی شهری، تهران: انتشارات آییژ.
• عسگری خانقاه، اصغر. (1380). تأملی در مردم‌شناسی فرهنگی بازار و مسکن شهر قزوین (باتوجه به مرمت بناهای قدیمی)، نامۀ علوم اجتماعی (17)، 159-102
• کتولی، حسین. (۱۳۸۸). الگویابی و توانمندسازی مرکز محلات بافت تاریخی گرگان. پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ایران.
• گل، یان. (۱۳۹۳). شهر انسانی (ترجمه علی غفاری و لیلا غفاری). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی قطب علمی طراحی شهری.
• محمدی ‌شمیرانی، مهران. (۱۳۷۶). طراحی یک مرکز شهری به منظور ایجاد حیات مدنی: نمونه موردی: مرکزی شهری شمیران، پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران، ایران.
• مخلص، فرنوش. (۱۳۹۶). ساختار چندهسته‌ای مدینه‌های مراکش، فصلنامۀ هنر و تمدن شرق، 5 (16)، ۱۵-۲۲.
• منصوری، سیدامیر. (1386). دو دوره سازمان فضایی در شهر ایرانی: قبل و بعد از اسلام با استعانت از شواهد تحولات شهر کرمان، باغ نظر، 4 (7)، 50-60.
• منصوری، سیدامیر. (1389). چیستی منظر شهری: بررسی تاریخی تحولات مفهومی منظر شهری در ایران، منظر، ۲(۹)، ۳۰-۳۳.
• منصوری، سیدامیر. (در دست انتشار). سازمان فضایی شهر ایرانی دورۀ اسلامی. تهران: انتشارات مرکز پژوهشی هنر، معماری و شهرسازی نظر.
• موسوی سروینه باغی، الهه‌سادات؛ مرادی، نینا و رنجبر، احسان.(1394). گونه‌شناسی کالبدی میدان‌های مرکز محله در بافت تاریخی گرگان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (21)، 67-78.