مضامین شمایل‌نگارانه در نقاشی دیواری خانۀ نصیرالملک شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

چکیده
یکی از مهم‌ترین اعصار تحول هنر و معماری ایران، به‌خصوص در قالب نقاشی‌های ‌دیواری، دوران قاجاریه است. از مشخصه‌های بارز این عصر ارتباط با غرب و الگوبرداری از فرهنگ و هنر آن‌ است. هنر دیوارنگاری قاجار در ابنیه‌های مختلفی از جمله خانه‌ها نیز نمود داشته است. خانة نصیرالملک شیراز، از جملة بناهای تاریخی متعلق به دورة قاجار است که در تالار شاه‌نشین آن، سقف‌نگاره‌های شاخص و متنوعی وجود دارد. با نظر به این‌که نقاشی‌های موجود در سقف‌های این بنا تلفیقی از مفاهیم و مضامین ایرانی-غربی است، لذا مطالعة نقوش آن‌ها به جهت درک بهتری از گرایشات تصویری هنر سقف‌نگاری قاجار و هم‌چنین با توجه به فقدان اطلاعات در این زمینه، ضرورت دارد. نقاشی‌های سقفی بنای منتخب جهت پاسخ به سؤال زیر مورد بررسی قرار گرفته است. این نقاشی‌ها از نظر تحلیل شمایل‌شناسانه بیانگر چه مضامین و بازنمایی‌هایی هستند؟
هدف از نوشتار پیش‌رو، مطالعه، شناخت و بررسی نقوش طرح‌شده در سقف‌ خانة نصیرالملک به روش شمایل‌نگارانه است. مطالعة حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات میدانی نظیر تحلیل در محل و ثبت تصویر‌نگاره‌ها و هم‌چنین تشریح آن‌ها در کنار مطالعات کتابخانه‌ای به انجام رسیده است.
نتایج این پژوهش توجه مخاطب را علاوه‌بر نقش‌های موجود در هر دیوارنگاره به مفاهیم نهفته در آن نیز جلب خواهد کرد. نگاهی معناشناسانه به هنر این عصر، این حقیقت را آشکار می‌کند که با وجود تکرار و الهام‌گیری از هنر گذشته، هنر این دوران در نهایت، به ماهیتی و مضمونی جداگانه دست یافته است که می‌توان آن را سبک هنری قاجاریه نام نهاد. در پایان پژوهش حاضر تلاش شده است تا به درک عمیقی از مفاهیم موجود در دیوارنگاری‌های این عصر در شیراز، دست پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconographic Themes in the Wall Paintings of Nasir al-Mulk House in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Gohar Shahraki Moghadam 1
  • Jamaleddin Soheili 2
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

One of the most important eras in the development of Iran’s art and architecture, especially in the format of murals, is the Qajar era. The dominant attributes of this period are relations with the West and adopting its culture and art. Qajar’s mural art was represented in different buildings, including houses. Nasir al-Mulk House of Shiraz is one of the buildings of the Qajar era, and in its Shahneshin Hall, there are prominent and diverse ceiling paintings. Given that the existing paintings on the ceilings of this building provide a combination of Iranian and Western concepts and contents, the comparative study of their motifs becomes significant both for a better understanding of the visual and topical approaches of the ceiling painting art of the Qajar and also to fill the gap of the comparative information in this field.The ceiling painting of the aforementioned building was studied to answer the following question: What contents and representations do these paintings imply based on the iconographical comparative analysis?
This research aims to identify, study, and carry out a comparative evaluation of the motifs in the ceiling of the Nasir al-Mulk House based on the iconography method.
In addition to the library studies, this research was supplemented by data from field investigations, including in-site examination, documenting the paintings, and also describing and explaining them.
The results of this research provoke the readers’ attention not only to the existing motifs in each mural but also to their latent concepts. The semantic perspective of the art of this era discloses the fact that despite the imitation and separation from originality, this art reached an individual identity that could be named as Qajar style. In the end, this research was an endeavor to provide a deep understanding of the existing concepts in the murals of this era in Shiraz and to discover the ontological viewpoints of individuals in this period.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mural
  • Iconography
  • Nasir al-Mulk House of Shiraz
  • Qajar art
  • ابراهیمی ناغانی، حسین. (1386). جلوة شکل انسان در نقاشی دورة قاجار. گلستان هنر، (9)، 82-88.

    • ارمغان، مریم. (1393). سیر تحول معماری داخلی و فرهنگ زندگی در عمارت‌های اعیانی دورة قاجار (کاخ‌ها و خانه‌های تهران). (رسالة منتشرنشدة دکتری معماری)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران.
    • ارمغان، مریم؛ سلطان‌زاده، حسین و ایرانی بهبهانی، هما. (1394). بازتعریف نقش زن در خانواده و تأثیر آن بر تزئینات نقاشی و ساختار خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار. باغ‌نظر، (12)، 11-24.
    • اسماعیل‌زاده، خیزران و شادقزوینی، پریسا. (1397). ژانر نقاشی مکان‌نگر (امرهنری) در اواخر قاجار و اوایل پهلوی و رابطة آن با گفتمان ناسیونالیسم (امر سیاسی) تحلیلی مبتنی‌بر مفاهیم (میانجی) و (کلیت) در روش نظری لوکاچ. کیمیای هنر، 7 (28)، 57-77.
    • افضل‌طوسی، عفت‌السادات؛ سلاحی، گلنار و سلاحی، لادن. (1392). مطالعة کاشی‌نگاره‌هایی با نقوش زنان قاجاری در خانه‌های شیراز. زن در فرهنگ و هنر، (4)، 577-594.
    • انصاری، حمیدرضا و حیدری، عرفان. (1397). تأملی بر تأثیرات تطور فرهنگ و جامعة ایران در میانة عصر قاجار بر دیوارنگاری (به گواه دیوارنگاره‌های عمارت صارم‌الدولة کرمانشاه). هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، (33)، 17-28.
    • آژند، یعقوب. (1385). دیوارنگاری در دورة قاجار. هنرهای تجسمی، (25)، 34-41.
    • پاشاپور، مرتضی؛ محمدزاده، مهدی و چرخی، رحیم. (1393). مطالعه و بررسی دیوارنگاره‌های تاریخی تبریز (دورة قاجار). پژوهش هنر، 2 (7)، 81-88.
    • پاکباز، رویین. (1396). کتاب نقاشی ایران: از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
    • پانوفسکی، اروین. (1395). معنا در هنرهای تجسمی (ترجمة ندا اخوان‌اقدم). تهران: نشر چشمه.
    • تقی‌پور، پریسا و آقامیری، مرجان. (1394). نمود نظریات فمینیسم در پیکره‌ه‌نگاری زنان در دربار فتحعلی‌شاه. کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، تهران، ایران.
    • تواضع، نجمه و نوروزی، ملیحه. (1397). بررسی نقاشی در کوشک‌های دورة زندیه و قاجاریة شیراز. کنفرانس ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران، شیروان، ایران.
    • حسینیان، هیراد و سهیلی، جمال‌الدین و اسلامی، سیده سپیده. (1399). بررسی تأثیر تحولات سیاسی-اجتماعی دورة قاجار در نقاشی‌های دیواری خانة امام‌جمعه در تهران. جلوة هنر، 12 (3)، 7-24.
    • خاتون‌آبادی، افسانه. (1390). شعر و نقاشی در دوران قاجار؛ چالش سنت و مدرنیته. ادبیات پارسی معاصر. 1 (2)، 39-55.
    • سالور، مسعود؛ قهرمان‌میرزا سالور، اخوین و افشار، ایرج. (1374). روزنامة خاطرات عین‌السلطنه. تهران: اساطیر.
    • سجودی، فرزان و قاضی‌مرادی، بهناز. (1391). تأثیر گفتمان مشروطیت بر هنجارهای تصویری دورة قاجار. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، (1)، 93-122.
    • سخن‌پرداز، کامران و مراثی، محسن. (1388). بازتاب هنر ایران در تزئینات وابسته به معماری خانة امام‌جمعه و خانة منسوب به امیرکبیر. نگره، 4(13)، 53-68.
    • شکوهیان، غلامعلی و شیرازی، علی‌اصغر. (1389). بررسی و طبقه‌بندی موضوعی نقاشی‌های دیواری باغ ارم شیراز دورة قاجاریه. نگره، (16)، 27-42.
    • صفایی، آذر و میرزاابولقاسمی، محمدصادق. (1398). تزئینات در معماری حوض‌خانه خانة دخانچی شیراز. علمی وزارت علوم، (17)، 87-94.
    • صفرزاده، نغمه؛ موسوی فاطمی، نادر و احمدی، بهرام. (1394). مقایسة تطبیقی تصویر فرشتگان در کتاب‌آرایی رنسانس با آثار چاپ سنگی قاجار. نگره، (36)، 92-105.
    • عسکری چاوردی، جواد؛ بیگدلی، علی؛ جهانبخش، علی‌حیدر و علی‌صوفی، علیرضا. (1396). معماری و نهادهای جدید تمدنی در دورة قاجار. تاریخ روایی، 4 (2)، 36-66.
    • عکاشه، ثروت. (1380). نگارگری اسلامی (ترجمة غلامرضا تهامی). تهران: حوزة هنری.
    • علوی‌نژاد، سید محسن؛ نادعلیان، احمد؛ کفشچیان مقدم، اصغر و شیرازی، علی‌اصغر. (1389). مطالعة تطبیقی در کاربرد دو اصطلاح تزئینات معماری و دیوارنگاری در منابع اسلامی. نگره، (15)، 5-18.
    • گودرزی، مرتضی. (1388). آیینة خیال (تجزیه و تحلیل و بررسی نقوش و تزئینات در هنر دورة قاجار تهران). تهران: سورة مهر.
    • لعل‌شاطری، مصطفی؛ سرافرازی، عباس و وکیلی، هادی. (1395). نفوذ غرب در نقاشی ایران از ابتدای حکومت قاجار تا پایان عصر ناصری. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 2 (19)، 185-210.
    • مدهوشیان‌نژاد، محمد؛ حدادیان، محمدعلی و رازانی، مهدی. (1396). مطالعة تطبیقی دیوارنگاری در تالارهای شاه‌نشین خانة حریری تبریز و خانة قوام‌الدوله تهران. هنرهای صناعی اسلام، 1 (1)، 35-51.
    • مصطفوی، آرش و سهیلی، جمال‌الدین. (1400). جلوة ناتورالیسم در دیوارنگاره‌های قاجاری عمارت سیدجوادی. اثر، (93)، 213-232.
    •  
    • Argan, G. C. & West, R. (1975). Ideology and Iconology. Critical Inquiry, (2), 297-305.
    • Diba, L. (2001). Invested With Life: Wall Painting and imagery be fore the Qajars. Iranian Studies, (34), 5-16.
    • Diba, L. (2006). A monumental battle painting of the Perso- Rus- sain wars. Artibus Asiae, (66), 97-110.
    • Diers, M., Girst, T. & Von Moltke, D. (1995). Warburg and the Warburgian tradition of cultural history. New German Critique, (65), 59-73.
    • Emmens, J. A. & Schwartz, G. (1967). Erwin Panofsky as a humanist. Simiolus, Netherlands Quarterly for the History of Art, 2(3), 109-113.
    • Hoelscher, S. (2009). Landscape iconography. In R. Kitchin & N. Thrift (Eds.), International Encyclopedia of Human Geography, Amsterdam: Elsevier.
    • Lee, R. W. (1968). Erwin Pan ofsky. Art Journal, 27 (4), 368- 370.
    • Levine, E. J. (2013). The Other Weimar: The Warburg Circle as Hamburg School. Journal of the History of Ideas, 74 (2), 307- 330.
    • Najmabadi, A. (2001). Gendered transformations; beaytiy, love, and sexuality in Qajar Iran. Iranian Studies, (34), 89-102.