تحلیل اسطوره‌ای جنگ بزرگ در نگاره‌های شاهنامۀ شاملو بر مبنای نظریۀ آرکی‌تایپی نورتروپ فرای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکدۀ هنر، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد، ایران.

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.

چکیده

هنر هر ملت ریشه در باورها و اعتقادات و اساطیر مردمان آن دارد و رمزگشایی آن نیازمند شناخت اسطوره‌های آنان است. نقد اسطوره‌ای، رویکردی میان‌رشته‌ای است که بر پایۀ انسان‌شناختی، روان‌شناسی، تاریخ ادیان و تاریخ تمدن، به تأویل اثر ادبی و شناسایی بن‌مایه‌های اسطوره‌ای موجود در آن اثر می‌پردازد. ازآنجاکه شاهنامۀ فردوسی، دارای درونمایه‌ای عمیقاً اسطوره‌ای است، به طرز آشکاری در خود قابلیت تحلیل آرکی‌تایپی دارد. این پژوهش سعی بر آن دارد، با تمرکز بر دیدگاه نورتروپ فرای، به تفسیر و تحلیل کهن‌الگوی جنگ بزرگ در شاهنامه بپردازد و بدین لحاظ، نگاره‌های منتخب در این جستار را بر اساس الگوهای ساختارگرایانه، بررسی می‌کند. دیدگاه فرای مبنی‌بر روح زمانه است و تأکید دارد، با یک طبقه‌بندی فراگیر، ادبیات و هنر را در قالب فضایی قرار دهد که سمبول‌های آرکی‌تایپی و چرخۀ فصول ایجاد می‌کنند. برای دستیابی به این منظور، ابتدا تعاریف نظری و نحوۀ شکل‌گیری اسطوره‌ها مطالعه خواهد شد و سپس جامعۀ آماری معرفی و توصیف می‌شود. در ادامه، با استفاده از نظریۀ فرای به عنوان رویکرد قالب، تحلیل آثار انجام می‌شود. نتیجۀ پژوهش مشخص کرد، روایت جنگ بزرگ و نگاره‌های منتخب شاهنامۀ شاملو میزان قابل توجهی، با نظریۀ نقد اسطوره‌ای فرای همنشینی دارد و سمبول‌های آرکی‌تایپی فرای که سه‌ گونه تصاویر بهشتی، دوزخی و قیاسی هستند، درصد بالایی از نگاره‌های منتخب شاهنامۀ شاملو را پوشش می‌دهند. به این ترتیب، می‌توان چنین نتیجه گرفت که بن‌مایه‌ها و مضامین اسطوره‌ای و کهن‌الگویی در مراحل و عناصر نگاره‌ها، قابل شناسایی هستند و این تصاویر پیام‌رسانانی هستند که نحوۀ نمایش معانی و سمبل‌های کهن‌الگویی را در سطوح مختلف ادبی و بصری انتقال می‌دهند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mythical Analysis of the Great War in the Illustrations of Shamloo’s Shahnama, The Illustrated Epic of Kings Based on Northrop Frye’s Archetypal Approach

نویسندگان [English]

  • Sanaz Asadi 1
  • Nadia Maghuly 2
1 M. A. in Arts Research, Department of Art, Faculty of Art, Ghaemshhr Branch, Islamic Azad Unuversity, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Art, Faculty of Art, Islamic Azad Unuversity, Ghaemshhr, Iran.
چکیده [English]

The art of any nation is deeply rooted in the beliefs, ideology, and mythology of its people, and decoding it requires knowledge of their myths. Mythical criticism is an interdisciplinary approach that deals with the interpretation of a literary work and identifying the sources of myths in that work based on anthropology, psychology, the history of religions, and the history of civilization. Since the Shahnama, The Epic of Kings by Ferdowsi has a profoundly mythological plot line, it’s worthy of archetypical analysis. This research attempts to analyze and interpret the archetype of the Great War in the Epic of Kings based on Northrop Frye’s viewpoint. Thus, the selected illustrations in this essay are analyzed using structuralism. Frye’s view is based on the zeitgeist and draws attention to placing art and literature in the space created by archetypal symbols and the seasonal cycle with a universal classification. For this purpose, first, the theoretical definitions and the way the myths were created are studied. Then, the statistical population is introduced and described. In the following sections of the research study, the analysis will be done using Frye’s approach as the dominant approach. At the end of the research, it turned out that the narrative of The Great War and The Selected illustrations of the Epic of Kings are significantly compatible with Frye’s mythical approach. Frye’s archetypal symbols, which are three types of archetypal, demonic, and analogical imagery, have covered a high percentage of selected illustrations of Shamloo’s Epic of Kings. It can be concluded that mythological and archetypal concepts and themes can be identified in the stages and elements of the illustrations. And these images are the messengers that convey the archetypal symbols and the way concepts and meanings are displayed in different literal and visual stages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Shahnama Illustration Method
  • Mythical criticism
  • The Great War
  • Shamloo’s Shahnama
  • Northrop Frye
آل ابراهیم دهکردی، صبا. (1395). نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از «شاهنامه تهماسبی». باغ نظر، 13(45)، 105-114. https://www.bagh-sj.com/article_43407_6fa4ba457429bdcef1b8a5811c7b1b28.pdf
اسدی، ساناز (1397). تحلیل اسطوره‌ای جنگ بزرگ در نگاره‌های شاهنامه با تمرکز بر شاهنامۀ شاملو [پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد]. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قائمشهر. 
انوشه، حسن (ویراستار). (1376). ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ ادب‍ی‌ ف‍ارس‍ی‌ (گ‍زی‍ده‌ اص‍طلاح‍ات‌، م‍ض‍ام‍ی‍ن‌ و م‍وض‍وع‍ات‌ ادب‌ ف‍ارس‍ی‌) (جلد2). سازمان چاپ و انتشارات.
بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. فکر روز. B2n.ir/m07223
مختاریان، بهار. (1388). نورتروپ فرای و نقد اسطوره‌ای. پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، 1(14)، 58-73. magiran.com/p733042
تیرگر، مونا. (۱۳۹۵). جستاری در نگارگری ایران. مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم کاربردی، دبی.https://civilica.com/doc/539511/
جنگلی، عاطفه. (1391). تحلیل و نقد روانشناختی شخصیت‌های پهلوانی- اساطیری شاهنامه [پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد]. دانشگاه شهید مدنی.
حاج‌نوروزی، ندا. (1390). بررسی داستان سیاوش بر اساس نظریات نورتروپ فرای [پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد]. دانشگاه علامه طباطبایی.
شریف‌زاده، عبدالمجید. (1370). نامورنامه. س‍ازم‍ان‌ م‍ی‍راث‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ک‍ش‍ور.‌
شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی. میترا؛ فردوس.
فرای، نورتروپ. (1391). تحلیل نقد (ترجمۀ صالح حسینی). نیلوفر. (اثر اصلی منتشرۀ 1957)
فروید، زیگموند. (1351). توتم و تابو (ترجمة محمدعلی خنجی).کتابخانة طهوری. (اثر اصلی منتشرۀ 1913)
قائمی، فرزاد؛ یاحقی، محمدجعفر و پورخالقی، مهدخت. (1388). تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامۀ فردوسی بر اساس نقد اسطوره‌ای. ادب پژوهی، 3(10)، 57-82. https://www.sid.ir/fileserver/jf/46813881003.pdf
قائمی، فرزاد. (1389). تحلیل داستان کیخسرو در شاهنامه بر اساس روش نقد اسطوره‌ای. پژوهش‌های ادبی، 7(27)، 100-77. https://sid.ir/paper/54297/fa
قلی‌زاده، خسرو. (1392). دانشنامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته. پارسه.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). رویا، حماسه، اسطوره. مرکز. 
کوپر. جین. (1386). فرهنگ نمادهای سنتی (ترجمۀ ملیحه کرباسیان). فرهنگ نشر نو. (اثر اصلی منتشرۀ 1978)
کیخسروی‌ کیانی، حمیده. (1395). بررسی سبک‌شناسی نگاره‌های شاهنامۀ شاملو (1008 ه.ق). مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی فرهنگ، هنر و معماری اسلامی، جزیره کیش. https://civilica.com/doc/538038/ 
کیخسروی‌ کیانی، حمیده. (1396). معرفی شاهنامۀ شاملو، نسخۀ مصور نویافته از دورۀ صفوی. مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی متن‌پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، تهران. https://civilica.com/doc/700395/
ماه‌وان، فاطمه؛ یاحقی، محمدجعفر و ملویل، چارلز. (1393). مخاطب‌شناسی شاهنامه‌های مصور (با بررسی نگاره‌های دو نسخة‌ بایسنقری و داوری). جستارهای نوین ادبی، 47(3)، 55-86. https://doi.org/10.22067/jls.v47i3.21203
نامور مطلق، بهمن. (1393). اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد نورتروپ فرای. موغام.
نجفی، سید محمدباقر. (1376). شاهنامه‌های ایران. سفارت جمهوری اسلامی ایران.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. فرهنگ معاصر.
یونگ، کارل گوستاو. (1387). رویاها (ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق). کاروان. (اثر اصلی منتشرۀ 1974)
وارنر، رکس. (1389). دانشنامۀ اساطیر جهان (ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق). اسطوره. (اثر اصلی منتشرۀ 1975)
Welch, A. (1976). Artists for the shah, late sixteenth-century painting at the Imperial of Iran. Yale University Press.