بررسی همانندی سرپوش‌ها در الگوهای پوششی و معماری (گزارش همانندی هشت الگوی سرپوش انسانی با سرپوش‌های معماری در کاخ توپکاپی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 دانشجوی دکترای معماری اسلامی، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

برای رمزگشایی از خاستگاه نقش‌ها و آرایه‌های هنری، لازم‌است علاوه بر شناخت تمایلات عمدۀ ذهن انسان، روند دادوستد شکلی بین هنرهای خویشاوند هم، مورد بررسی قرار گیرد تا با آشکارشدن اشتراکات ریخت‌شناسانه، امکان تحلیل منطقی آن‌ها فراهم شود. به‌نظر می‌رسد فهم رازهای شکلی هنر سرپوش‌سازی که در دو حوزه و مقیاس متفاوت پوششی و معماری کاربرد دارد از این قاعده مستثنی نیست. این پژوهش با مقایسۀ خطوط اصلی آثار به‌جای‌مانده این دو هنر، در پی پاسخ به پرسش‌های زیر است: چه میزان از اشتراکات در مقابلۀ شکلی سرپوش‌های معمارانه و کلاه‌های مورد استفاده مردم در یک برش تاریخی، قابل شناسایی است؟ چه الگوهای مشترکی بین سرپوش‌های پوششی دورۀ عثمانی قرن 16 تا 19 و سرپوش‌های عناصر و اندام‌های معمارانۀ کاخ توپکاپی استانبول وجود دارد؟ این پژوهش با نشان‌دادن همانندی‌های شکلی بین سرپوش‌های پوششی یک دورۀ تاریخی و سرپوش‌های معماری هم‌عصر آن در کاخ توپکاپی، بر آن است تا ضمن رمزگشایی از ابهامات شکلی، نشان دهد چگونه تجربه‌های کاربردی و کامیابی‌های زیبایی‌شناختی، تحت تأثیر ناخودآگاه تباری، از یک هنر به هنر دیگر دست‌به‌دست می‌شود. مطالعات تحقیق به‌صورت کتابخانه‌ای و با رویکرد روان‌پویایی به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. نمونه‌های آماری سرپوش‌های پوششی از حوزۀ فرهنگی عثمانی قرون 16 تا 19 و نمونه‌های معماری از کاخ توپکاپی استانبول انتخاب شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دست کم هشت الگوی همانند در بین الگوهای سرپوش مردمان این سرزمین در دورۀ عثمانی و سرپوش‌های اجزای تزئینی و ارکان معماری قابل تشخیص است. به‌نظر می‌رسد خوگیری به موتیف‌های آشنا تحت تأثیر مانایی آن‌ها در ناخودآگاه تباری، زمینه‌ساز بروز این پسند دیداری و این سوگیری زیبایی‌شناختی شده باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Similarities of the Head Covers in the Patterns of the Covering and Architecture (A Report on the Resemblance between Eight Patterns of Human Head Covers with Architectural Head Covers in Topkapi Palace)

نویسندگان [English]

  • Massud Wahdattalab 1
  • Akram Yaghmoori 2
1 Associate Professor, Faculty of Architectural and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Ph.D. Candidate, Faculty of Architectural and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

To understand the origin of artistic roles and arrangements, it is essential, in addition to knowing the main tendencies of the human mind, to study the process of form exchange between related arts. This will help to reveal common morphological features and enable logical analysis. It seems that understanding the relationship between the art of head covers, which is used in two different areas and scales of covering and architecture, is no exception to this rule. By comparing the main lines of the surviving works of these two arts, this article seeks to answer the following questions: To what extent are the architectural head covers similar to those used by individuals in a given historical period? What are the similarities between the head covers used during the Ottoman period (16th-19th centuries) and the architectural covers and elements of the Topkapi Palace in Istanbul? The purpose of this research is to show the similarities in forms between the head covers worn during a particular historical period and the architectural covers used in the Topkapi Palace. The aim is to address any confusion regarding the forms of these objects and to show how the practical experiences and aesthetic achievements, influenced by the semi-collective unconscious, are transferred from one art form to another. The research is descriptive-analytical. It draws upon a psychodynamic approach using the library method. The head cover samples were selected from the Ottoman cultural sphere between the 16th and 19th centuries, and the architectural samples were selected from the Topkapi Palace in Istanbul. Based on the research, it has been found that the head cover patterns of the people living in this region during the Ottoman period have at least eight similar patterns with the head covers of decorative components and architectural elements. It seems that habituation to familiar patterns through their presence in the semi-collective unconscious formed the basis for the development of visual preferences and aesthetic biases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural patterns
  • covering patterns
  • semi-collective unconscious
  • anthropomorphism
  • Topkapi

مراجع

اثنی‌عشری، شیما و صدقیان حکاک، نسرین. (1398). بررسی مفهوم آنتروپومورفیسم در مسکات و حضور آن در شخصیت‌پردازی. پژوهشنامۀ اورمزد، (46)، 255-267. 
اسفندیاری، سیمین. (1388). سوبژکتیویسم دکارت: نقطۀ عزیمت فلاسفۀ عصر جدید. حکمت و فلسفه، 5 (1)، 113-128. 
برت، آرتور الوین. (1369). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین (ترجمۀ ‏عبدالکریم سروش). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و مؤسسۀ ‏مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
پاکزاد، جهانشاه. (1375). هویت و این همانی با فضا. صفه، 6 (21 و 22)، 100-106.
پالاسما، یوهانی. (۱۳۹۵). دست متفکر، حکمت وجود متجسد در معماری (ترجمۀ علی اکبری). تهران: پرهام ‌نقش.
جعفری، محمدتقی. (1390). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران‌: نشر کرامت‌.
جوادی آملی، عبدالله. (1387). تفسیر انسان به انسان. قم: انتشارات اسرا.
خیرآبادی، فواد و خیرآبادی، خبات. (1396). جایگاه الگوهای نژادی در ضمیر ناخودآگاه جمعی. رویش روان‌شناسی، 6 (3)، 7-18. 
شمسیا، سیروس. (1381). انواع ادبی. تهران: نشر فردوس.
قهرمانی، محمدباقر؛ پیراوی ونک، مرضیه؛ مظاهریان، حامد و صیاد، علیرضا. (1397). بسط ادراکات فضایی تماشاگر از طریق امپاتی با کالبدهای فیلمی. هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، 23 (3)، 49-58.
کارمن، تیلور. (1390). مرلو-پونتی (ترجمۀ مسعود علیا). تهران: ققنوس.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1372). رویا، حماسه، اسطوره. تهران: نشر مرکز.
گمپرتس، تئودور. (1375). متفکرین یونانی (کتاب ششم: ارسطو و پیروانش) (ترجمۀ محمدحسن لطفی). تهران: انتشارات خوارزمی.
مکملی، نوید. (1390). بازخوانی مفاهیمی از معماری و فرهنگ. همایش علوم و فنون معماری اسلامی. مؤسسۀ مطالعات تطبیقی معماری و شهرسازی ایران. تهران، ایران.
نقی‌زاده، محمد. (1381). تأثیر معماری و شهر بر ارزش‌های فرهنگی. هنرهای زیبا، (11)، 62-76.
نقی‌زاده، محمد. (1385). معماری و شهرســازی اسلامی: مبانی نظری. تهران: انتشارات راهیان.
نیستانی، جواد؛ حاتمیان، محمدجعفر؛ موسوی کوهپر، سید مهدی و حاتم، غلامعلی. (1391). تحلیل چگونگی استمرار معماری چهارطاقی از دورۀ ساسانی به اسلامی در ایران با تکیه بر روش نقد کهن‌الگویی. جامعه‌شناسی تاریخی، 4 (2) ،173-191
وحدت‌طلب، مسعود. (1393). زیبایی‌شناسی خویشتن‌خواه نقش سرشت مشترک زیستی در داوری زیبایی. صفه، 24 (64)، 5-18. 
یونگ، کارل گوستاو. (1368). چهار صورت مثالی (ترجمۀ پروین فرامرزی). مشهد: آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل گوستاو. (1378). انسان و سمبول‌هایش (ترجمۀ محمود سلطانیه). تهران: جامی.
Airenti, G. (2018). The Development of Anthropomorphism in Interaction: Intersubjectivity, Imagination, and Theory of Mind. Frontiers in Psychology, (9), 1-13.
Alexander, Ch. (2003). The nature of order. Pennsylvania: Centure for inviromental structure.
Barabanov, A. A. (2002). Urban Bodies. Man and Architecture: Semantics of Relations, 7 (1), 40-52.
Durgee, J. (1999). Product soal, presented at the Thirth international Conferences, Design cultures, organized by Sheffield Halla University and the European Academy of design. England: Sheffield.
Guthrie, S. (1993). Faces in the Clouds: A New Theory of Religion. London: Oxford University Press.
Guthrie, S. (1997). “Anthropomorphism: A definition and a theory”. In Anthropomorphism, Anecdotes and Animals, R.W. Mitchell, N.S. Canada: Thompson.
Heinrich, M. (2014). The Hidden Appeal. Anthropomorphic, Biomorphic and Narrative Aspects of Visual Perception in Spatial Arts, Architecture & Design. Athens: Visual and Performing ArtsAt.
Jung, C. G. (1960). The Psychogenesis of Mantel Disease. New York: Pantheon Books.
Merwood-Salisbury, J. (2005). Western architecture: regionalism and race in the inland architect. Chicago: architecture histories, revision, alternative.
Naess, A. (1986). Intrinsic Value: Will the Defenders of Nature Please Rise? In Conservation Biology. Soule (Sunderland, Mass: Sinauer Associates, Inc.).
Norman, D. (2004). Emotional design: Why we like (or hate) everything. New York: Basic Books.
Pond, I. N. (1891). Architectural Kinships. The Inland Architect and News Record, 17 (2), 22-24.
Pond, I. N. (1918). Meaning Of Architecture. Boston: Marshal Jones Company.
Santayana, G. (1896). The Sense of Beauty. New York: reprinted, Dover publication.
Tekel, A. (2015). Estetik Yargı ve Estetik Yargıyı Etkileyen Faktörler. Makaleler, (16), 149-157.
Vischer, R. (1994). On Optical Sense of Form: A Contribu in Explorations in Film Theory: Selected Essays from Ciné-tracts. Indiana: University Press, Indianapolis.
Wolflin, H. (1985). Principle of history (M. D. Hottinger, Trans.). New York: Dover.
Wyse, M. A. (1997). The Jungian mother archetype in Chretien de Troyes Perceval and john Milton. S mask presented at Ludlow castle Samson agonists. Paradise lost a paradise regained. United States: University of Kentucky. 
Zöllner, F. (2011). Anthropomorphism. Towards a Social History of Proportion in Architecture, Proportions. Proportions. Science-Musique-Peinture & Architecture. Science, musique, peinture & architecture; actes du LIe Colloque International d’Études Humanistes.
Seok. (2012). The effect of the environment on aesthetic judgment and clothing styles. (n.d.). Retrieved March 10, 2022, from http://cahierdeseoul.com/fashion-into-art/amp/ 
Topkapi Palace complex. (n.d.). Retrieved June 10, 2023, from https://www.saliansafar.com/topkapi-palace-in-istanbul/ 
Stone sculptures of Mount Nimrod. (n.d.). Retrieved June 10, 2023, from https://www.top-travel.ir
هنر و تمدن شرق
دوره 12، شماره 43
فروردین 1403
صفحه 6-17

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار