نمادشناسی گل سرخ با تأکید بر فرهنگ و هنر ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات عالى هنر پردیس هنرهاى زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد تاریخ هنر جهان اسلام، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. ایران.

چکیده

در میان گل‌ها، گل سرخ، گل سوری، گل گلاب و یا گل محمدی بیشتر مورد توجه ایرانیان بوده است و گلاب از زمان‌های قدیم شناخته شده و در مراسم مذهبی، مصارف پزشکی و در جشن‌ها و عزاداری‌ها از گذشته تاکنون به کار می‌رفته است. هدف این پژوهش ضمن مطالعۀ مفاهیم نمادین گل سرخ در فرهنگ ایران و دیگر اقوام، آن است که دریابد آیا گل ‌سرخ ‌و مشتقات آن همان‌گونه که در شعر و ادب پارسی موج می‌زند، در نسخ خطی مصور و آثار هنری ایران‌‌زمین نیز با تکیه بر مفاهیم نمادین و یا مصارف آن مشاهده می‌شود؟  این پژوهش کیفی و بنیادین با اتکا به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده و اطلاعات آن به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه‌ای و الکترونیکی گردآوری شده است. خلاف قدمت دیرینۀ گل سرخ و فرآوردۀ عمدۀ آن یعنی گلاب در ایران و استفاده از بخش‌های مختلف این گیاه در آشپزی، طب و مراسم مختلف، با وجود گلابدان‌های برجای مانده از ادوار پیشین و اهمیت گل سرخ، محمدی و گلاب در منابع مکتوب ادب پارسی، پژوهش حاضر با  نقوش و نسخ مصور اندکی با محوریت گل سرخ و گلاب‌گیری و کاربردهای آن روبرو شد. اگرچه این نقش‌مایه در دورۀ قاجار با تأکید بر جنبۀ تزئینی به وفور یافت می‌شود. نتیجۀ حاصل از این پژوهش نشان داد گل سرخ در بستر فرهنگ‌های مورد بررسی نمادی است با ویژگی‌های مشترک چون: عشق و زیبایی، کمال جمال الهی، عرفان، نور، تطهیر، امر لایتناهی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Red Flower Symbolism with Emphasize on Iranian Culture and Art

نویسندگان [English]

  • Shohreh Javadi 1
  • Niloofar Seraji 2
1 M.A. in Arts in Islamic World History, Faculty of Fine Arts, University of Tehra, Iran.
2 M.A. in Arts in Islamic World History, Faculty of Fine Arts, University of Tehra, Iran.
چکیده [English]

Among the flowers, rose, Suri rose, “Golab” or Mohammadi flower is more popular among Iranians and Golab has been known since ancient times, being used in religious ceremonies and for medical purposes from the past to the present. At celebrations and mourning, people still pass around Golab. The aim of this study, while studying the symbolic concepts of red rose in the culture of Iran and other ethnic groups, is to find out whether red rose and its derivatives can be seen in illustrated manuscripts and works of art of Iran, as much as what we can see in Persian poetry and literature, relying on the symbolic concepts or its applications? This qualitative and fundamental research has been done by relying on the analytical-descriptive method and its information has been collected through the library and electronic study methods. Due to the ancient antiquity of rose and its main product, Golab, in Iran and the use of different parts of this plant in cooking, medicine, and various ceremonies, the existence of Golabdaan and Golabpash leftover from past eras and despite the emphasis of numerous written sources of Persian literature on Rose, Mohammadi, and Golab, the present study found a few illustrated designs and copies on the subject of rose and Golab making and its applications. However, decorative aspects such as flower and bird paintings of the Qajar period can be found in abundance. The result of this study showed that from a symbolic point of view, the rose is a symbol in the context of the studied cultures with common characteristics such as love and beauty, divine perfection, mysticism, light, purification, infinity.

کلیدواژه‌ها [English]

  •  Rose
  • Suri
  • Mohammadi
  • Golab
  • Symbolism
• اسلامی، معصومه. (1388). گل سرخ در نگاه سعدی، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، (24)،200-210.
• اشعیای نبی، کتاب مقدس. باب 35. نسخه الکترونیکی از کتابخانه تاریخ ما. قابل دسترس:  https://pdf.tarikhema.org
• الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان (ترجمه جلال ستاری). تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سروش.
• بقلی، روزبهان. (1344). شرح شطیات شامل گفتارهای شور انگیز و رمزی صوفیان. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
• بهار، مهرداد. (1395). بندهش. چاپ پنجم. تهران: انتشارات توس.
• بیرونی، ابوریحان. (1386). آثارالباقیه (ترجمه اکبر داناسرشت). تهران: انتشارات امیرکبیر.
• بیهقی، خواجه ابوالفضل محمدبن حسین. (1389). تاریخ بیهقی. چاپ چهاردهم (ترجمه خطیب رهبر). تهران: انتشارات مهتاب.
• پیرس، چارلز سندرس. (1397). نشانه‌شناسی کاربردی (ترجمه فرزان سجودی). تهران: انتشارات علم.
• دریاب نجفی، حسین. (1386). طب و داروهای سنتی: گزیده‌ای از کتاب قانون ابن سینا و کتاب‌های طب سنتی. تهران: انتشارات بوستان دانش.
• رستگار، ایرج. (1391). گل محمدی. قابل دسترس: www.rastegarbiotech.com/fa/page
• رضی، هاشم. (1379). گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
• ستاری، جلال. (1374). اسطوره و رمز. تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سروش.
• شجاعی، حیدر. (1396). نمادشناسی تطبیقی گیاهان. تهران: نشر شهر پدرام.
• شریفیان، مهدی و داربیدی، یوسف. (1386). بررسی سمبل‌های سیب، کبوتر، گل سرخ و نیلوفر در اشعار سهراب سپهری، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان (21)،90-120.
• شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ‌ها و نمادها (ترجمه سودابه فضائلی). تهران:  انتشارات جیحون.
• طبرسی، حسین بن فضل. (1365). مکارم‌الاخلاق (ترجمه سید ابراهیم میرباقری). تهران: نشر فراهانی.
• عقیلی ‌علوی خراسانی شیرازی، محمد حسین. (1332). مخزن‌الادویه. ناشر چاپی: به گوال‌دیال، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیـقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان. قابل دسترس: www.ghbook.ir
• فره‌وشی، بهرام. (1379). ایرانویچ. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• کفشچیان مقدم، اصغر و یاحقی، مریم. (1390). بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران. باغ نظر، 8(19)،65-84.
• گریمال، پیر. (1393). فرهنگ اساطیر یونان و روم (ترجمه احمد بهمنش). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• معینی، احمد. (1393). بررسی اثر اسید بوریک بر جوانه‌زنی و رشد لوله گرده برخی ژنوتیپ‌های برتر گل محمدی. کرج: اولین کنگره ملی گل و گیاهان زینتی ایران.
• نیکنام،کوروش. (بی‌تا). فرهنگ ایران باستان. تاریخ مراجعه: 21/5/1399. قابل دسترس: www.kniknam.com/
• یونگ، کارل گوستاو. (1373). روان‌شناسی و کیمیاگری (ترجمه پروین فرامرزی). مشهد: انتشارات معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.