گرگان از منظر میراث و آیین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته معماری منظر، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

حضور مردم در فضاهای شهری با هدف «بودن در فضا» یکی از مؤلفه‌های سرزندگی فضاهای شهری است که منجر به ارتقای سطح روابط اجتماعی، افزایش امنیت، ایجاد حس تعلق به مکان با امکان افزایش وقوع خاطرۀ فردی و جمعی و کاهش جرم و جنایت در شهر می‌شود. فضاهای آیینی از دیرباز نقش مهمی در شکل‌دهی به منظر شهرها داشته‌اند و از قوی‌ترین تجربه‌های فضاهای جمعی و یکی از علل اصلی شکل‌گیری شهرها بوده‌اند. امروزه مؤلفه‌های کالبدی شهرهای سنتی، حتی در صورت بقا، فاقد پویایی و حضورپذیری هستند و فعالیت آنها تنها محدود به مناسبات خاص اجتماعی و مذهبی شده است. در بازدید میدانی دو روزه از بافت سنتی گرگان آنچه بیش از همه نظر مخاطب را به خود جلب می‌کند، تعدد تکایا، حسینیه‌ها و مساجدی است که به لحاظ قرارگیری در هستۀ مرکزی محلات، واشدگاه‌هایی با پتانسیل‌های اجتماعی، مذهبی و اقتصادی بالا هستند که در گذشته تجلی‌گاه فرهنگ، دین، حیات اجتماعی بوده و به طور کلی هویت اجتماعی مردم گرگان را شکل داده‌اند. حال آنکه به واسطۀ تغییر سبک زندگی، نیازهای مردم و الگوی شهرسازی مدرن، این عرصه‌ها به هسته‌هایی خاموش در قلب بافت سنتی و ارزشمند گرگان تبدیل شده‌اند. از این‌رو در این مقاله سعی شده با استفاده از روش توصیف و تحلیل کیفی به بررسی مناظر میراثی و آیینی شهر گرگان در متون و منایع قدیمی و جدید بپردازیم و علل تعدد مساجد و تکایا در این شهر را از میان این متون و بازدید میدانی شهر واکاوی کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gorgan City: Heritage and Ritual Landscapes

نویسندگان [English]

  • Reihaneh Khoramrouei 1
  • Parto Pahlavan 2
  • Elaheh Zarif Asgar 3
  • Somayeh Sabouri 3
  • Parisa Daneshi 3
  • Pedram Sadafi Kohneh Shahri 3
1 student in landscape architect at Tehran University
2 Faculty of Fine Arts, Shahid beheshti University, Iran.
3 Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the components of the vitality of urban spaces is the citizen presence with the aim of “being in space”, which results in the improvement of social relations, increase of security, creation of a sense of belonging to the place due to the increased possibility of individual and collective memories, and reduction of crime in the city. Ritual spaces have long played an important role in shaping urban landscapes. They have been strongly experienced as urban public spaces and have been one of the main reasons for the formation of cities. Today, the physical components of traditional cities, even if survive, lack dynamism and citizen presence, and their activity is limited to specific social and religious occasions. In the two-day field visit to the historic fabric of Gorgan City, what attracts visitors most is the multiplicity of Tekyehs, Hussainiyas, and mosques, which are located in the center of the neighborhoods and considered as public open places with high social, religious and economic potentials. In the past, they have been the manifestation of culture, religion, social life, and formed the social identity of the people living in Gorgan City. However, today, due to the change in lifestyle, people’s needs, and modern urbanism model, they have become inactive centers in the heart of the historic and valuable fabric of Gorgan City. That is why the present study aims to use a descriptive-analytic method to examine the heritage and ritual landscapes of Gorgan City in old and new texts and references, and explore the reasons for the multiplicity of mosques and Tekyehs in this city using related texts and field study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture
  • Heritage landscape
  • Ritual landscape
  • Mosques
  • Tekyehs
  • Neighborhood Center
ابرقویی فرد، حمیده؛ صابونچی، پریچهر و فرزین، احمدعلی. (1397). بازخوانی نقش مناظر آیینی در هویت بخشی به شهرهای ایرانی، باغ نظر، 15(65)، 5-12.
ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1366). صوره‌الارض (ترجمۀ جعفر شعار). تهران:امیرکبیر.
پرچکانی، پروانه. (1393). گردشگری میراث فرهنگی (ظرفیت‌های توسعۀ فرهنگی تهران. منظر، 6(28)، 24-29.
جوادی، شهر و ملاصالحی، حکمت‌اله. (1396). نقدی بر اماکن مذهبی-آیینی ایرانبا تکیه‌بر پیشینۀ تاریخی آن. مجله هنر و تمدن شرق، 5(16)،23-32.
جوادی، شهره. (1397). اماکن مقدس با پیشینۀ نیایشگاه «مهر». مجله هنر و تمدن شرق، 6(19)، 10-15.
حاجی عیدی، حجت‌اله. (1392). بازسازی بافت تاریخی جهت هویت‌بخشی به فضاهای شهری (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). واحد علوم و تحقیقات سیرجان، کرمان.
حبیبی،محسن. (1395). شار تا شهر. چاپ پانزدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
خرم­رویی، ریحانه؛ ماهان، امین و فرزین، احمدعلی. (1397). تبیین مفهوم منظر آیینی و بررسی جلوه‌­های تبلور آن. هویت شهر، 13(38)، 51-62.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ. (1380). تاریخ ماد (ترجمۀ کریم کشاورز). تهران: علمی فرهنگی.
رابینو، هیاسین لویی. (1383). مازندران و استرآباد (ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی). تهران: علمی فرهنگی.
روشنی، صالح؛ رضوانی، نوشین و پاسیان خمری، رضا. (1397). سنجش و رتبه‌بندی حس تعلق مکانی محلات بافت تاریخی گرگان. مرمت و معماری ایران، 8(15)، 89-106.
شارپ، رالف نورمن. (1382). فرمان‌های شاهنشاهی هخامنشی. تهران: پازینه.
طبری، محمدبن جریر. (1375). تاریخ طبری (ترجمۀ ابوالقاسم پاینده). تهران: اساطیر.
علی الحسابی، مهران و پای کن، عصمت. (1392). تدوین چارچوب مفهومی تعامل شهر و آیین‌های جمعی و بررسی مصداق‌های آن در آیین‌های عاشورایی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (12)، 27-36.
کیانی، محمدیوسف. (1354). گزارش مقدماتی کاوش‌های جرجان. گزارش‌های سومین مجمع سالانۀ کاوش‌ها و پژوهش2های باستان‌شناسی در ایران، زیرنظر فیروز باقرزاده. تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران.
گوتمیشت، آلفرد. (1356). تاریخ ایران و ممکالک همجوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان (ترجمۀ کیکاووی جهانداری). تهران: علمی.
محدثی، جلال. (1389). آیین و منظر (شکل‌گیری منظر شهری آیینی در مناسبات اجتماعی. منظر، 2(10)، 18-21.
مخلص، فرنوش؛ فرزین، احمدعلی و جوادی، شهره. (1392). مزار پیرمراد، منظر فرهنگی-آیین شهرستان بانه. باغ نظر، 23(10)، 27-38.
مخلصی، محمدعلی. (1385). آثار باستانی جرجان، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج. 10. تهران: بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
مرتضایی، محمد. (1386). مطالعۀ زیرساخت طبیعی و فرهنگی در شکل‌گیری شهر گرگان (جرج ان) در دوران اسلامی با مطالعۀ موردی: کاوش در محوطۀ اسلامی شهر گرگان.   اثر، (42)، 140-146.
معشی، میرظهیرالدین. (1363). تاریخ طبرستان و رویان در مازندران (به اهتمام برنهارد دارن). تهران: نشر گسترده.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد. (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم (ترجمۀ علینقی منزوی). تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقسمی ، گلشن و اسپو محله ای، مریم . (1395). مراسم آئینی محرم در بافت تاریخی گرگان.فصلنامۀ مطالعات فرهنگی،(12)، 21-28.
ملک شهمیرزادی، صادق. (1378). ایران در پیش از تاریخ: باستان‌شناسی ایران از آغاز تا سپیده‌دم شهرنشینی. تهران: معاونت پژوهشی میراث فرهنگی کشور.
ملک شهمیرزادی، صادق و جبرئیل نوکنده. (1379). آق کنده. تهران: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.
ملویل، چارلز و امبر، سزن. (1370). تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران (ترجمۀ ابوالحسن رده). تهران:آگاه.
منصوری، سیدامیر. (1392). منظر آیینی. منظر، (24)، 5-6.
منصوری، سیدامیر. (1393). منظر فرهنگی، یک اصطلاح عامیانه. منظر، (28)، 45-46.