خوانش ساختار فضایی ارسن صاحب‌آباد تبریز از نگارۀ «بزم شبانه در کاخ»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر معماری، گروه هنر و باستان‌شناسی اسلامی، دانشگاه اتو فدریش بامبرگ، بامبرگ، آلمان.

2 دانشیار گروه هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
از اواخر سدة ششم تا اوایل سدة دهم ه. ق.، تبریز یکی از شهرهای مهم و تأثیرگذار در هنر و معماری ایران و سرزمین‌‌های همجوار بوده است که غالباً از اصطلاح معماری دورة‌ ایلخانی (تیموری-ترکمانی) برای این بازة زمانی نیز استفاده می‌شود. در این دوران آثار معماری بی‌شماری در قالب مجموعه‌‌ها و تک‌بناها در شهر تبریز ساخته شده‌‌ است اما متأسفانه در طی ادوار گذشته به دلیل بروز زلزله‌‌های شدید و جنگ‌‌های حکومتی این آثار آسیب دیده یا به شدت تخریب شده‌اند. تنها مدارک موجود در مورد ساختار فضاهای معماری این بناها مشتمل بر بقایای معماری برجامانده، اسناد تاریخی و سفرنامة سیاحانی است که تا اواخر دورة صفویان از تبریز دیدن کرده‌اند. از مهم‌ترین اسناد تاریخی می‌توان به نگاره‌هایی اشاره کرد که در آنها اثر معماری یا شهر موضوع اصلی نگاره است و این نگاره‌ها دربردارندة موضوعات مهم معماری‌اند؛ به ویژه اگر بنای موجود در نگاره تخریب شده یا از بین رفته باشد. یکی از این نمونه‌ها نگارة «بزم شبانه در کاخ» از نسخة مصور شاهنامة طهماسبی در عصر صفوی (قرن 10 ه. ق.) است که در کتابخانة سلطنتی تبریز تهیه شده‌ و می‌توان با مطالعة این نگاره، اطلاعات سودمندی در رابطه با فضای معماری شهر تبریز در دورة تیموری (قرن 9-10ه. ق.) به دست آورد. هدف تحقیق پیش ‌رو رسیدن به درک فضای معماری تبریز در قرن 9-10 ه. ق. با بررسی فضای معماری نگارة «بزم شبانه در کاخ» است. روش‌شناسی پژوهش حاضر بر اساس مدل پیاز پژوهش ساندرز، در پارادایم شناخت‌شناسی تفسیرگرا، از نوع کیفی و با رهیافت تاریخی است.گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی- کتابخانه‌ای انجام شده و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها تحلیلی- تطبیقی و همچنین به لحاظ نوع نتایج، توصیفی و تحلیلی است. با تحلیل ساختار فضاهای معماری نگارة «بزم شبانه در کاخ» و مقایسة تطبیقی آن با فضاهای معماری مجموعة صاحب‌آباد تبریز، یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که به احتمال زیاد مجموعة ترسیم‌شده در نگارة شاهنامه طهماسبی، به فضای معماری مجموعة صاحب‌آباد تبریز قرن 9-10 ه. ق. اشاره دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Architectural and Spatial Design studies of Sahibabad, Tabriz, Iran in the Persian Miniature Painting “Nighttime in a Palace”

نویسندگان [English]

  • Mina Sarabi 1
  • Lida Balilan Asl 2
1 Research Fellow in Architecture, Islamic Art and Archaeology Department, Otto Friedrich Bamberg University, Bamberg, Germany.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran .
چکیده [English]

Abstract
From the end of the 6th century AH until the beginning of the 10th century AH, which is generally referred to as the Ilkhanid (Timurid-Turkmen) architectural word for this time, Tabriz was one of the most significant and influential cities in the art and architecture of Iran and the bordering regions. It is also used sometimes. In the city of Tabriz, innumerable architectural works were constructed in the form of collections and individual structures throughout this time. Unfortunately, these works were severely damaged or destroyed in earlier eras due to major earthquakes and governmental wars. The architectural remains, archival documents, and travelogues of travelers to Tabriz until the end of the Safavid era are the only sources of data regarding the layout of the architectural spaces of these structures. Paintings that include key architectural topics or depict cities or architectural works as their primary subjects are among the most significant historical records, particularly when the building in the painting is destroyed. The illustration for Tahmaspi’s Shahnameh, which was created at Tabriz’s Royal Library during the Safavid period (10th century AH), includes a drawing titled “Nighttime in a Palace.” By examining this artwork, one may learn vital details about the architectural environment of the city of Tabriz. The Timurid era is when it was acquired (9th–10th century AH).
The purpose of the upcoming research is to understand the architectural space of Tabriz (9th-10th century AH) by examining the architectural space of the painting “ Nighttime in a Palace”
The present study’s methodology is based on Saunders Research Onion, which is grounded in the interpretative epistemology paradigm. It is qualitative in terms of method, and historical in approach. The method of data collection is documentary-bibliographic, the method of data processing is analytical-comparative, and the results are both descriptive and analytical in form.
The findings of the research indicate that the complex shown in the Shahnameh Tahmaspi painting is probably similar to the architectural space of the Sahibabad complex in Tabriz by analyzing the structure of the architectural spaces of the painting “Nighttime in a Palace” and comparing it with the architectural spaces of the Sahibabad complex in Tabriz (9th-10th century AH).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid-Timurid era
  • Tabriz city
  • Shahname-ye Shah Tahmasbi
  • Nighttime in a Palace
  • Nasriyya architectural complex
  • آجورلو، بهرام. (1389). درآمدی بر سبک معماری آذربایجان. باغ نظر، 7(14)، 3-14.

    • بلیلان اصل، لیدا و دوستار، فهمیه. (1397). بررسی ویژگی‌های بصری نگاره تبریز از کتاب بیان منزل و گونه‌شناسی عناصر ساختاری آن در قرن دهم هجری. نگره، (48)، 36-55.
    • بلیلان اصل، لیدا. (1397). دارالسلطنة تبریز، پایتخت ناشناخته مزارات ایران. تبریز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
    • بیکن، ادموند. (1376). طراحی شهرها: تحول شکل شهر از آتن باستانی تا برازیلیای مدرن (ترجمة فرزانه طاهری). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
    • حناچی، پیروز و نژادابراهیمی، احد. (1385). بازخوانی میدان صاحب‌آباد از روی تصاویر شاردن و مطراقچی براساس متون تاریخی. هنرهای زیبا، (25)، 35-44.
    • حیدرخانی، مریم. (1394). نقاشی ایرانی در مقام منبع تاریخ معماری ایران. مطالعات معماری ایران، 4(7)، 151-163.
    • دری، علی و طلیسچی، غلامرضا. (1396). تبیین شفافیت ساختار فضایی معماری ایران در دورة صفویه . شهر ایرانی اسلامی، (27)، 41-50.
    • ذکاء، یحیی. (1368). زمین لرزه‌های تبریز. تهران: کتاب‌سرا.
    • رابینسن، بزیل ویلیام. (1376). هنر نگارگری ایران (ترجمة یعقوب آژند). تهران: مولی.
    • رهنورد، زهرا. (1398). نگارگری : تاریخ هنر ایران در دورة اسلامی. تهران: سمت.
    • روملو، حسن بیگ. (1357). احسن التواریخ. (به اهتمام عبدالحسین نوایی). تهران: بابک.
    • سرابی، مینا؛ بلیلان اصل، لیدا و آجورلو، بهرام. (1399). بازآفرینی ساختار معماری مسجد حسن پادشاه در تبریز (براساس منابع تاریخی و بقایای معماری موجود). هنرهای زیبا، 25(1)، 91-104.
    • سفرنامه‌های ونیزیان. (1349). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. (ترجمة منوچهر امیری). تهران: امیرکبیر.
    • سلطان‌زاده، حسین. (1387). فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی. تهران: چهارطاق.
    • شاد قزوینی، پریسا. (1382). بررسی پالت رنگ در 5 نگاره از نگاره‌های شاهنامة شاه طهماسب. جلوة هنر، (23)، 14-23.
    • شاهنامة شاه‌تهماسبی. (1393). تهران: فرهنگستان هنر.
    • طاووسی، محمود و درودگر، آمنه. (1390). چگونگی بازنمایی فضا و معماری در نگاره های هزار و یک شب مصور صنیع الملک. نقش‌مایه، 4(7)، 7-16.
    • فروتن، منوچهر. (1384). درک نگارگران ایرانی از ساختار فضای معماری ایران (دوره‌های ایلخانی و تیموری و اوایل صفوی، 619 - 995 ق / 1218 - 1587 م). خیال، (13)، 70-83.
    • فروتن، منوچهر. (1388). چگونگی فهم فضای معماری ایران از نگاره‌های ایرانی (1000- 617ق/ 1591-1220م) (پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری معماری). دانشکدة معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.
    • فروتن، منوچهر. (1389). زبان معمارانه نگاره های ایرانی. هویت شهر، (6)، 131-142.
    • فغفوری، رباب و بلخاری قهی، حسن. (1394). نمود معماری صفوی در نگارگری مکتب دوم تبریز. همایش بین‌المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی. استانبول، مؤسسه سفیران فرهنگی مبین.
    • قاسمی، حمیده. (1388). شاهنامه شاه طهماسب: شیوة صفحه آرایی. کتاب ماه هنر، (133)، 61-65.
    • کارنگ، عبدالعلی. (1374). آثار باستانی آذربایجان: آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز. تهران: انجمن آثار ملی و مفاخر فرهنگی.
    • کربلایی تبریزی، حافظ حسین. (1383). روضات الجنان (تصحیح جعفر سلطان القرائی). تبریز: ستوده.
    • مطراقچی، نصوح. (1379). بیان منازل (ترجمه و تعلیق رحیم رییس‌نیا). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
    • مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ. (1394). تاریخ تبریز (ترجمة یعقوب آژند و عبدالعلی کارنگ). تبریز: آیدین.
    • نادر میرزا. (1373). تاریخ و جغرافی دارالسلطنة تبریز (مقدمه و تصحیح و تحشیة غلامرضا طباطبایی مجد). تبریز: ستوده.