سیر بالندگی و رشد فضای تهی در کالبدشناسی معماری خانه‌های تهران (اواخر دوران قاجار تا ابتدای دورۀ جمهوری اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)- شهرری، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
کیفیت فضایی یکی از شاخصه‌های معماری فضاگرای ایرانی است که به‌مانند میراثی از معماران گذشته نسل به نسل ادامه یافته و در معماری هر عصر متناسب با نیازمندی‌های آن، توسعه و گسترش ‌یافته است. این سیر تحول از اواخر دورة قاجار تا اوایل دورة جمهوری اسلامی، دارای رویة متفاوتی شده که متناسب با دیگر وجوه تغییریافتة این دوران ، قابل‌بحث و ریشه‌یابی است. این مسئله زمانی حائز اهمیت است که معماران این عصر به سبب سیاست، طبع فرهنگی و رویة آموزش در جهت رشد خلاقیت  از معماری وارداتی الگو گرفته باشند و چنین موضوعی را نیز کتمان نمی‌کردند، اما تجربیات زندگی در فضای پیشین موجب پیوستگی پنهانی در این دوره نسبت به دوران قبلی شده است.
این پژوهش درصدد فهم آن است که فضای تهی تا چه میزان در کیفیت فضاهای ساختمان‌های مسکونی و اقامتی معاصر تهران مؤثر بوده و در طراحی این مهم موردتوجه قرار می‌گرفته است و این موضوع چه تغییراتی در پیکرة نظام طراحی از اواخر دوران قاجار تا ابتدای دورة جمهوری اسلامی سپری کرده است؟ از این حیث این پژوهش با ماهیتی کیفی از راهبرد تفسیری- تاریخی بهره گرفته و با تأکید بر قراین معرف و استنباطی، بر پایة پردازش اسناد تصویری و برداشت‌شده از ابنیة مستعد و شناخته‌شده در محدودة تهران پهلوی برآمده و جهت افزایش روایی پژوهش پس از تخمین اولیة روند تغییرات، از همپوشانی اسناد ثانویه و مشاهدات میدانی از ساختمان‌های موجود به آزمون یافته‌های آغازین می‌پردازد.
در ادبیات پردازش حجم کالبدی، فضای تهی در مراحل طراحی حجم و توده به‌مانند حیاط‌های خانه‌های سنتی، به‌مثابة یک توده عمل نمی‌کند بلکه درروند فضای کالبدی ساختمان‌های مسکونی دوران تحول، رفته‌رفته از یک فضای پیوسته به لکه‌هایی در پلان، تغییرات و تخلخلی در نما و درنهایت حجم کلی بنا به‌واسطة سیستم‌های سازه‌ای و جسارت عمل معماران ورود می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Growth of Empty Space in the Architectural Anatomy of Tehran Houses (From Late Qajar Period to the Beginning of the Islamic Republic)

نویسندگان [English]

  • Ali Asgari 1
  • Vahid Fadaee Mehrabani 2
  • Razieh Fathi 3
1 Department of Architecture, Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University of Yadegar Emam, Tehran, Iran.
3 M.A. in Architecture, Faculty of Art and Architecture, University of Science and Culture, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Spatial quality is one of the features of Iranian anatomical architecture, which, like the legacy of past architects, has been passed down from generation to generation and has been advanced and expanded in the architecture of each era consistent with its needs. This sequence of alteration from the late Qajar period to the beginning of the Islamic Republic has a different procedure that can be discussed according to the other changes in this period of adjustment. Via the interpretive method, processing design documents and field observations of well-known buildings in the Pahlavi area have been processed and, after initial estimation, the hypothesis in selected samples is tested to identify volume processing solutions. In the physical volume processing literature, empty space does not act as a mass in the volume and mass design stages, like the courtyards of traditional houses. In the process of physical space, residential buildings evolve from a continuous space to spots in plan, changes, and porosity in the facade, and finally, the total volume due to the structural systems and the boldness of the architects enter. Spatial quality is one of the features of Iranian anatomical architecture, which, like the legacy of past architects, has been passed down from generation to generation and has been advanced and expanded in the architecture of each era consistent with its needs. This sequence of alteration in the late Qajar period to the beginning of the Islamic Republic has a different procedure that can be discussed according to the other changes in this period of adjustment. This issue is significant when the architects of this era, due to politics, cultural nature, and educational practice, tried to develop creativity by modeling imported architecture and did not hide such an issue. However, compared to the previous era, life experiences in the previous space caused a secret connection in this period. This study aims to understand how sufficient empty space is present in the quality of contemporary housing and residential buildings in Tehran and what changes have been made in the design system from the late Qajar period to the beginning of the Islamic Republic. In this regard, via the interpretive method, processing design documents and field observations of well-known buildings in the Pahlavi area were examined and, after initial estimation, the hypothesis in selected samples was tested to identify volume processing solutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Architecture
  • House Architecture
  • Quality Oriented Architecture
  • Empty Space
  • Tehran
  • آرنهایم، رودولف. (1388). پویه‌شناسی صور معماری (ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: سمت.

    • اعتصام، ایرج. (1387). گفتگو با ایرج اعتصام: تکنولوژی در کنار آموزش سنتی. معماری و فرهنگ، 10 (32)، 18-22.
    • اعرابی، جعفر. (1397). آفرینش فرم. مشهد: کتابکده کسری.
    • بانی مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران (در تکاپوی بین سنت و مدرنیه). تهران: هنر و معماری قرن.
    • برت، ادوین آرثر. (1374). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین (ترجمة عبدالکریم سروش). تهران: علمی و فرهنگی.
    • بمانیان، محمدرضا؛ غلامی رستم، نسیم و رحمت‌پناه، جنت. (1389). عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی. مطالعات هنر اسلامی، 7 (13)، 55-68.
    • چینگ، فرانسیس دی. کی. (1378). معماری، فرم، فضا و نظم (ترجمة زهره قراگزلو). تهران: دانشگاه تهران.
    • حائری، محمدرضا. (1388). نقش فضا در معماری ایران: هفت گفتار دربارة زبان و توان معماری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    • حجت، مهدی. (1385). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
    • حجت، مهدی. (1387). گفتگو با مهدی حجت: جنبه‌های انسانی معماری. فرهنگ و معماری، 10(22)، 76-77.
    • صادقی پى، ناهید. (1389). تأملی در معماری سنتی. صفه، 18(48)، 7-16.
    • صادقی، سارا؛ اخلاصی، احمد و کامل‌نیا، حامد. (1397). بررسی نقش زیبایی‌شناسی معماری در خانه‌های ایرانی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4 (21)، 3-16.
    • صارمی، علی اکبر. (1389). تار و پود هنوز: سرگذشت من و معماری من. تهران: هنر معماری قرن.
    • ظفرنوایی، خسرو. (1396). بررسی مفهوم عرفانی « فضای تهی» در معماری اسلامی- ایرانی. مطالعات هنر اسلامی، 13 (27)، 57-74.
    • عسگری، علی و محمدی سالک، مریم. (1400). سنجش انگاره‌های قیاسی از منطق روش‌شناسی در الگوگیری‌های تاریخی معماری معاصر ایران. معماری، مرمت و شهرسازی رف، 1(1)، 19-38.
    • عمید، حسن. (1390). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
    • فدایی مهربانی، وحید؛ مهاجری، سروش و عسگری، علی. (1400). بررسی مفهوم فضای تهی در معماری خانه‌های تهران در دوران تحول. پنجمین کنفرانس بین المللی عمران،معماری و مدیریت شهری، تفلیس: سازمان بین الملل مطالعات دانشگاهی.
    • فلاحت، محمدصادق و شهیدی، صمد. (1394). نقش مفهوم توده - فضا در تبیین مکان معماری. باغ نظر، 12(35)، 27-38.
    • قبادیان، وحید. (1382). معماری در دارالخلافة ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر ایران). تهران: پشوتن.
    • قبادیان، وحید. (1392). سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: نشر علم معمار.
    • قیومی بیدهندی، مهرداد. (1383). تحقیق تفسیری تاریخی در معماری. صفه، 14(4-3)، 67-101.
    • کیانی، مصطفی. (1383). معماری دورة پهلوی اول: دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورة بیست‌سالة معاصر ایران 1299-1320. تهران: موسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    • لازیو، پل. (1388). تفکر ترسیمی برای معماران و طراحان (ترجمة سعید آقایی). تهران: گنج هنر و پرهام نقش.
    • مختاری طالقانی، اسکندر. (1390). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
    • مدنی‌پور، علی. (1387). طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرایند‌های اجتماعی و مکانی. (ترجمة فرهاد مرتضایی). تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری.
    • معظمی، منوچهر. (1390). تلقی استاد از فضـا و تأثیر آن بر آموزش معماری. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 3(4)، 57-68.
    • مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ منصورپور، مجید و هادیان‌پور، محمد. (1393). نقش حیاط در معماری معاصر ایران؛ مطالعة موردی: دوره‌های قاجار و پهلوی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 4 (15)، 35-45.
    • میلر، سام اف. (1387). روند طراحی (ترجمة محمد احمدی‌نژاد و مهرنوش فخارزاده). تهران: خاک.
    • وینترز، ادوارد. (1396). زیباشناسی و معماری (ترجمة عبدالله سالاروند). تهران: جهان.