تحلیل جامعه‌شناختی نمایشنامۀ «سرگذشت یک روزنامه‌نگار» در پیوند با انقلاب مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری پژوهش هنر، دانشکدۀهنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

چکیده

نقد جامعه‌شناختیِ آثار ادبی و هنری آنها را نه حاصل دریافت‌های یک شخص بلکه فراوردة رسیدن یک گروه یا طبقة بزرگ اجتماعی به بیشینة آگاهی ممکن و کلیت یکپارچه می‌داند. نمایشنامة «سرگذشت یک روزنامه‌نگار» در روزگار انقلاب مشروطه نوشته و اجرا شده و از تئاترهای موفق آن زمان بوده است. از این رو می‌توان پی برد که این نمایشنامه در نسبت با اجتماع و زمانة خود پدید آمده و به دنبال دادن یک پاسخ معنادار به وضعیت روزگار خود است. مسئلة این پژوهش آن است که این اثر پرمخاطب چگونه به شرایط اجتماعی روزگار خود پاسخ داده و جهان‌بینی مخصوص خود را در واکنش به نظام طبقاتی دوران خود مطرح می‌سازد. این پژوهش به دنبال خوانش جامعه‌شناختی این نمایشنامه و تحلیل پاسخ‌های معنادار آن به زمان خود، یعنی انقلاب مشروطه بر پایة نظریات لوسین گلدمن است. برای رسیدن به این پاسخ‌ها از روش تحلیلی-توصیفی استفاده و کوشش شده است که با منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از نظریات ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن جنبه‌های مختلف این نمایشنامه پژوهش شود. با بررسی اجزای مختلف نمایشنامه در دو لایة توصیف و تشریح روشن شد که این نمایشنامه کلیت یکپارچه‌ای را که افراد طبقة روشنفکر یا طبقة متوسط جدید به آن دست یافته‌اند روایت می‌کند. شخصیت‌های نمایش خود نمایندگان طبقة مذکورند و در ساختارهای آگاهی خود به روزنامه می‌رسند و در این متن ساختار روزنامه کاویده می‌شود. در این بررسی روزنامه در کنار برخی از مفاهیم اصلی انقلاب مشروطه مانند آزادی قلم، مدافعة ظلم یا نهی از منکر قرار می‌گیرد. سپس کاستی‌های روزنامه و نقدهای آن هم به میان می‌آید اما سرانجام شخصیت‌های نمایشنامه در جهان‌نگری خود به‌رغم کاستی‌های روزنامه، به ویژه در جامعة ایران، نیکی‌های آن را بیشتر دانسته و روزنامه راه‌اندازی کرده و آن را توصیه می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of the Drama of “The Story of a Journalist” in association with the Iranian Constitutional Revolution (Mashrooteh)

نویسنده [English]

  • Hamed Shakouri
Ph.D. in art studies, Art faculty, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Sociological criticism of literary and artistic works is not the result of one person’s perceptions, but the product of a large social group or class reaching the maximum possible consciousness and coherent totality. The play “The Story of a Journalist” was written and performed during the constitutional revolution and was one of the successful theaters of that time. Therefore, it can be understood that this play was developed based on its society and time and seeks to give a meaningful response to the situation of its time. The problem of this research is how this well-known work responds to the social conditions of its time and presents its worldview in response to the class system of its time. This research employs Lucien Goldman’s theories and presents the sociological reading of this play and analyzes the way it has meaningfully responded to its time, that is, the constitutional revolution. For this purpose, the analytical-descriptive method was used and various aspects of this play were examined using library resources and the theories of Goldman’s genetic constructivism. Examining the different components of the play in the two layers of Comprehension and Explication has shown that this play narrates the coherent totality of the intellectual class or the new middle class. The characters of the play are the representatives of the mentioned class and consider the newspaper as the solution to their consciousness structures and in this text, the structure of the newspaper is analyzed. In this review, the newspaper was scrutinized to get some of the main concepts of the constitutional revolution, such as the freedom of the pen, confronting oppression, or prohibiting evil. Then the problems of the newspaper and its criticisms were put forward. But in the end, from their worldview, the characters of the play, despite the problems of the newspaper, especially in Iranian society, know its benefits are more than its problems and start a newspaper and recommend it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sociological criticism of the play
  • Mashrouthe theater
  • Lucien Goldman
  • Mashrouthe revolution
  • the story of a journalist
  • آبراهامیان، یرواند. (1388). ایران بین دو انقلاب (ترجمة احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی). تهران: نی.

    • آدمیت، فریدون. (1357). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
    • آدورنو، ایوتادیه و همکاران. (1377). درآمدی به جامعه‌شناسی ادبیات (ترجمة محمدجعفر پوینده). تهران: نقش جهان.
    • اشرف، احمد و بنوعزیزی، احمد. (1387). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. تهران: نیلوفر
    • زائری، قاسم و ربیعی، الهام. (1394). بررسی روندهای تاریخی و فرهنگی مؤثر بر استقرار نخستین قالب‌های ادبی جدید در ایران تا قبل از انقلاب مشروطه. راهبرد فرهنگ، (31)، 7-36.
    • زرگری‌نژاد، غلامحسین. (1390). رسایل مشروطیت. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
    • سپهران، کامران. (1388). تئاترکراسی در عصر مشروطه. تهران: نیلوفر.
    • شکوری، حامد و پوررضائیان، مهدی. (1399). خوانش جامعه‌شناختی حکام جدید نوشتة مؤیدالممالک فکری ارشاد. باغ نظر، 17(93)، 83-92.
    • طباطبایی نایینی، میرزا رضاخان. (1366). روزنامة تیاتر (به کوشش محمد گلبن و فرامرز طالبی). تهران: چشمه.
    • طباطبایی، سیدجواد. (1395). تأملی دربارة ایران، جلد دوم، بخش دوم: مبانی نظریة مشروطه‌خواهی. تهران: مینوی خرد.
    • فکری ارشاد، مؤید الممالک. (1379). حکام قدیم، حکامِ جدید، سه تیاتر. تهران: نیلا.
    • کسروی، احمد. (1390). تاریخ مشروطه ایران. تهران: صدای معاصر.
    • کهنموئی پور، ژاله. (1390). نقد جامعه شناختی و لوسی‌ین گلدمن. تهران: علمی فرهنگی.
    • کوئن، بروس. (1372). درآمدی به جامعه‌شناسی (ترجمة محسن ثلاثی). تهران: فرهنگ معاصر.
    • گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات (ترجمة محمدجعفر پوینده). تهران: چشمه. گلدمن، لوسین. (1382 الف). نقد تکوینی (ترجمة محمدتقی غیاثی). تهران: نگاه.
    • گلدمن، لوسین. (1382 الف). نقد تکوینی (ترجمة محمدتقی غیاثی). تهران: نگاه.
    • گلدمن، لوسین. (1382 ب). جامعه‌شناسی ادبیات، دفاع از جامعه‌شناسی رمان (ترجمة محمدجعفر پوینده) تهران: چشمه.
    • مارکس، کارل و همکاران. (1383). دربارة ادبیات و هنر (ترجمة اصغر مهدی‌زادگان). تهران: نگاه.
    • نجفی، موسی. (1392). بنیاد فلسفة سیاسی در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    • هوویان، آندرانیک. (1369). سالن نمایش زرتشتیان و تئاترسیروس. فصلنامه تئاتر، (9و10). 65-102.
    •  
    • Moshtagh Mehr, R. & Baghinejad, A. (2012). The Iranian Constitution and literary criticism I (İran Meşrutiyeti Ve Edebi Eleştiri). Oriental Studies, (19), 51-67.