پژوهشی پیرامون وصف معمار در هفت‌پیکر نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، گروه معماری، دانشگاه هنر شیراز، ایران.

2 کارشناسی معماری، گروه معماری، دانشگاه هنر شیراز، ایران.

چکیده

در کمبود منابع فارسی برای شناخت معمار و معماری در تاریخ ایران ناگزیر باید به ادبیات روی آورد. در این میان اشعار نظامی گنجه‌ای از قرن ششم قمری منبع مهم و شاخصی است. هدف این پژوهش بازشناسی وصف معمار در هفت‌پیکر نظامی است که یکی از مهم‌ترین آثار ادب فارسی به شمار می‌رود. در این پژوهش نام و نشان معماران، خصوصیات اخلاقی و صفت‌های معرّف مهارت‌ها و توانایی‌هایی آن‌ها بررسی شده است. برای این کار در راهبردی کیفی با بهره‌گیری از تحلیل محتوا، ابیات موردنظر مشخص و در ابتدا صفت‌های هر معمار استخراج شده‌اند. سپس با تجمیع صفات مشترک در یک گروه، دستۀ کلانی شکل یافته که معرف خصوصیاتی مشترک از صفات هستند. یافته‌های پژوهش نام سه معمار به نام‌های «سنمار»، «شیده» و «بانوی حصاری» را آشکار کردند. نسبت همه آن‌ها در متن روایت نشان می‌دهد که هریک به‌نوعی باهم مرتبط‌اند. سنمار رومی، استادی چیره‌دست و بیش از همه در دانش مهندسی و نجوم از او یاد شده است. شیده، شاگرد سنمار، بیش از همه در هنر و هنرورزی مقام داشته است. از خلق‌وخوی و ویژگی‌های اخلاقی بانوی حصاری روسی نیز بیش از دیگران در متن هفت‌پیکر توصیف آمده است. درنهایت می‌توان گفت که روایت معمار در اندیشه نظامی نوعی جامعیت را نشان می‌دهد که هم در علوم هندسی و مساحی و فنون ساخت و هم در علم نجوم و شناخت طالع و اختر مهارت داشته است. افزون بر این، معمار در موضوعات هنری نیز نازک‌اندیش و ظریف‌کار بوده است. هر معمار به فراخور جایگاه و نقشی که در روایت هفت‌پیکر دارد، بهره‌ای از این صفات یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study on the Description of Architect in the Haft Peykar of Nizâmî

نویسندگان [English]

  • Ali Asadpour 1
  • Shahabeddin Sadeghi 2
1 Ph. D Architecture. , Department of Interior Architecture, Shiraz University of Arts, Shiraz, Iran.
2 M.A. in Architecture, Shiraz University of Arts, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Due to the lack of Persian resources to understand architecture and the architect in the history of Iran, it is necessary to turn to literature. In the meantime, NizâmîGanjavi’s poems from the early twelfth century are an important and significant source. The purpose of this study is to recognize the description of the architect in the Haft Peykar of Nizâmî, which is one of the most important Persian literary works. In this research, the names and emblems of architects, moral characteristics, and attributes representing their skills and abilities have been studied. To do this, in a qualitative strategy using content analysis, the desired verses are identified and first, the attributes of each architect are extracted. Then, by combining common attributes in a category, a large group is formed that represents the common characteristics. The research findings revealed the names of three architects named “Sinmár”, “Shida” and “Russian Princess”. The frequency of all of them in the narration shows that each is somehow related. Sinmár is a skillful roman master and is best known for his engineering and astronomy. Shida, a trainee of Simnár, has been most prominent in the arts and crafts. The temperament and moral character of the Russian Princess, Banoo-ye-Hesari is described more in the Haft Peykar. Finally, it can be said that the architect’s description in Nizâmî thought shows a kind of comprehensiveness that is skilled in both geometric and land measuring and construction techniques, as well as in astronomy. Besides, the architect has been subtle and delicate in artistic matters. Every architect has benefited from these attributes according to the position and role in the Haft Peykar narration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sinmár
  • Shida
  • Architect
  • Nizâmî
  • Haft Peykar
 اردلانی، شمس‌الحاجیه. (1390). هفت‌پیکر نظامی، ردیه‌ای بر افکار صابئین. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، (9)، 221-252.
• افندی، جعفر. (1395). رساله معماریه (ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی) (چ2). تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
• الهامی، فاطمه. (1388). باورهای نجومی در شعر نظامی، کتاب ماه ادبیات، (148)، 42-51.
• امانی‌تهرانی، عبدالحمید. (1383). بیان تجسمی در هفت‌پیکر نظامی همراه با تحلیل هشت نگاره برگزیده. هنر و معماری، (60)، 88-111.
• ثروت، منصور. (1370). گنجینه حکمت در آثار نظامی. تهران: امیرکبیر.
• نظامی، احمدبن‌عمر. (1391). هفت‌پیکر نظامی گنجه‌ای (تصحیح و شرح بهروز ثروتیان و امیرحسین قانع). تهران: امیرکبیر.
• جیحانی، حمیدرضا. (1394). باغ خواجه به روایت نظامی گنجوری، باغ ایرانی بر اساس داستانی از مثنوی هفت‌پیکر. منظر، (33)، 90-95.
• خانمحمدی، علی‌اکبر. (1371). شهر‌آشوب‌های فارسی در باب بنایان حرفه‌های وابسته. فصلنامۀ صفه، 2(6-8)، 46-51.
• خائفی، عباس و هوشیار کلیور، بهاره. (1390). هنرهای نمایشی و بررسی آن در هفت‌پیکر نظامی. پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان، (2)، 67-80.
• خدیوی، هادی و علی‌پور، فریبا. (1392). هفت‌پیکر نظامی و پیشینه تاریخی آن. عرفانیات در ادب فارسی، (16)،11-30.
• دزفولیان، کاظم و ملک پایین، مصطفی. (1391). کارکرد نماد در حکایتی از هفت‌پیکر. کهن نامه ادب فارسی، 3(5)، 47-66.
• ذوالفقاری، حسن. (1385). هفت‌پیکر نظامی و نظیره‌های آن. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، 14(52-53)، 67-109.
• رفیعی‌زاد، رضا. (1399). تحلیل اکسپرسیون رنگ قرمز در هفت‌پیکر نظامی بر اساس عرفان اسلامی. رهپویه هنر، (6)، 71-80.
• ریپکا، یان و کلیما، اوتاکار. (1385). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه (ترجمۀ عیسی شهابی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1355). با کاروان حلّه. تهران: جاویدان.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۸). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد: درباره زندگی، آثار و اندیشه نظامی. تهران: سخن.
• زندمقدم، هادی. (1385). کلید زرین بانوی حصاری. معارف، (64 و 65)، 58-76.
• شهابی، علی اکبر. (1334). نظامی شاعر و داستان‌سرا. تهران: کتاب‌فروشی ابن‌سینا.
• شیرانی، محمود. (1380). نقد شعر العجم شبلی نعمانی (ترجمۀ شاهد چوهدری). تهران: دانشگاه پیام‌نور.
• صفا، ذبیح‌الله. (1362). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: رامین.
• طبری، محمدبن‌جریر. (1375). تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل و الملوک (ترجمۀ ابوالقاسم پاینده). تهران: اساطیر.
• طغیانی، اسحاق و حاتمی، حافظ. (۱۳۹۰). رابطه ادبیات و اخلاق با رویکردی به آثار نظامی گنجه‌ای. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، (10)، 63-82.
• علی اکبری، نسرین و حجازی، مهرداد. (1388). تحلیل استعلایی هفت‌پیکر. پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، (3)، 35-58.
• علی‌اکبری، نسرین و سیدامیرمهرداد، حجازی. (1390). زنگ و تحلیل زمینه‌های تأویل رمزی آن در هفت‌پیکر.  متن‌شناسی ادب فارسی، 47(10)، 9-30.
• قاضی‌زاده، خشایار و خزایی، محمد. (1384). مقامات رنگ در هفت پیکر نظامی و تجلی آن در نمونه‌ای از آثار نگارگری. مطالعات هنر اسلامی، 2(3)، 7-24.
• کروتکف، جورج. (1394). رنگ و عدد در هفت‌پیکر.  فصلنامه آینه خیال، 5(16)، 38-71.
• کزازی، میر جلال‌الدین. (1382). هفت‌پیکر و هفت‌اختر.  مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 36(140)، 9-18.
• گل پرور، یوسف و محمدی، محمدحسین. (1391). تحلیل عناصر داستانی در هفت‌گنبد نظامی گنجوی. کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی، (25)، 197-232.
• محمودی بختیاری، بهروز و علوی طلب، میترا. (1389). تحلیل ساختاری و نشانه شناختی هفت‌پیکر نظامی از منظر جنبه‌های نمایشی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (19)، 157-186.
• محمودی، سید افشین. (1390). مرور کتاب رسالۀ معماریه. کتاب ماه هنر، (159)،30-36.
• مشهدی، محمد امیر؛ واثق عباسی، عبداله و عباسی، محسن. (1389). نقد سورئالیستی هفت‌پیکر. فصلنامه زبان و ادب پارسی، (45)، 159-184.
• ندیمی، هادی. (1386). کلک دوست؛ ده مقاله در هنر و معماری (پنجره 3). انتشارات موزه حمام علی‌قلی‌آقا.
• نفیسی، سعید. (1362). دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی. تهران: فروغی.
• واردی، زرین تاج و مختارنامه، آزاده. (1386). بررسی رنگ در حکایت‌های هفت‌پیکر نظامی، ادب پژوهی، 1(2)، 167-189.
• یاوری، حورا. (1387). روانکاوی و ادبیات: دو متن، دو انسان، دو جهان: از بهرام گور تا راوی بوف کور. تهران: سخن.