مطالعه و شناختِ موردی جنبه‌های تصویرسازانه فرش کاشان (دوره‌ی صفوی و قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تصویرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه نقاشی، دانشگاه هنر تهران، ایران.

3 عضو هیئت علمی گروه فرش، دانشگاه هنر تهران، ایران.

4 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

طراحان و بافندگان قالی‌های کاشان از مضامین مختلفی در خلق آثار خود استفاده کرده‌اند؛ برخی از این مضامین حوزه‌ی ادبیات دینی، ملی، بومی و... را در برمی‌گیرد. هدف‌پژوهش حاضر، دستیابی به جنبه‌های تصویرسازانۀ نقوش به‌کار ‌رفته در فرش‌های کاشان است. با توجه به روش آیکونوگرافی، سعی بر آن شده تا با این رویکرد مفاهیم تصویری به‌ کار رفته در فرشِ کاشان به مخاطب منتقل شود. اغلب نقش‌مایه‌های به‌کار رفته در فرش‌های کاشان با رنگ‌گزاری‌های تخت و رنگ‌های مشابه طبیعت پدید آمده‌اند. در این میان پرسش‌هایی را می‌توان مطرح نمود و به آن‌ها پاسخ داد؛ 1.چه جنبه‌های تصویرسازانه‌ایی در فرش کاشان موجود است؟ 2. مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در به وجود آمدن نقوش به‌کار رفته در فرش کاشان عصر قاجار چیست؟ پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. جمع‌آوری اطلاعات به صورت مطالعاتِ کتابخانه‌ای (اسنادی) و میدانی (گفت وگوی حضوری با متخصصان و کارشناسان) انجام پذیرفت و نتایج پژوهش نشان داد که با نگاه به نَقش‌های قالی‌ها، دو زیر مجموعه از نقش‌ها قابل تفکیک از یک‌دیگرند؛ نقش‌هایی که از طبیعت الهام گرفته‌اند و نقش‌مایه‌هایی که هندسی و تجریدی محض هستند؛ نتایج پژوهش نشان داد که هنر نگارگری بیشترین تأثیرگذاری را روی قالیچه‌ها داشته است و از تأثیراتی که قالیچه‌های تصویری از هنر نگارگری گرفته‌اند، فضاسازی‌های غیرواقعی و مثالی هستند با این تفاوت که در نقوش فرش ساده سازی و خلاصه شده و گاه ترکیب‌بندی‌های آن فرش تغییر کرده است. .

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying and Imaginary Aspects of Case Study Kashan Carpet (Safavid and Qajar Periods)

نویسندگان [English]

  • Arezoo Baghsheikhi 1
  • Behnam Kamrani 2
  • Majid Nikoei 3
  • Milad Baghsheikhi 4
1 M.A. in Illustration, Tehran University of Art, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Painting, Tehran University of Art , Iran.
3 Faculty Member of Carpet Department, Tehran University of Art, Iran.
4 Ph.D. Candidate in Archaeology, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Designers and weavers of Kashan carpets have used different themes in their works. some of these are in Includes religious, national, indigenous literature and etc. the aim of this study is to achieve the imagery aspects of the motifs in Kashan carpets. according to the Iconography method It tries to convey the concepts of visual concepts used in the carpet to the audience. Most of the motifs used in Kashan carpets have appeared in the same color as in the same colors of nature. but with the expansion of Iranian relations with the European countries during the Qajar period, the tendency of Kashan carpet designers to design and material and material development projects. 1. What are the imaging aspects of Kashan carpet? And 2What is the most important factor in creating patterns used in Kashan carpet especially Qajar era? The present study is applied in terms of purpose and descriptive in nature. Data collection was done through library (documentary) and field studies (in-person interviews with experts and experts) and The research results show that Looking at the roles of the carpets, Two sub - sets of roles Separate from each other Roles inspired by nature and the role of pure geometric and abstract elements Painting also has the greatest influence on the rug and the effects that have made visual carpets of the art of painting Unrealistic and exemplary spaces are the simplest and simplest types of carpet designs, and sometimes the carpet combinations have changed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashan Carpet
  • Naghsh
  • Illustration
  • Safavid
  • Qajar
ابن­حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل. (1938)، صوره الارض. بیروت: دارالصادر.
آژند، یعقوب. (1385). «دیوارنگاری در دوره قاجار» .هنرهای زیبا، (25)،  34-41.
اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه آدام اولئاریوس بخش ایران (ترجمۀ احمد بهپور). بی­جا: ابتکار.
بصام، سیدجلال‌­الدین؛ فرجو، محمدحسین؛ احمد، سیدامیر و ذریه، زهرا. (1383). رویای بهشت هنرقالی­بافی ایران. ج. 2. تهران: تا 14.
پوپ، آرتور آپهام. (1355). شاهکار هنر ایران (ترجمۀ پرویز ناتل خانلری). تهران: بنگاه مطبوعات صفی علیشاه.
تناولی، پرویز. (1368). قالیچه‌­های تصویری ایران. تهران: سروش.
چیت­سازیان، امیرحسین؛ اسدی، محمدصادق و کارگر، حمید. (1380). مجموعه مقاله­‌ها، سخنرانی­‌ها و برنامه­‌ها نخستین همایش سراسری فرش در آموزش عالی 18 و 19 مهرماه 1379 دانشگاه کاشان، تهران: سخن گستر.
چیت سازیان، امیرحسین. (1391). «رنگ و رنگ­رزی در فرش کاشان». پژوهش­نامه کاشان (کاشان شناخت)، (1)، 116-135.
حائری، محمدرضا. (1363). شهرنشینی در ایران. تهران: نشرآگاه.
دلاواله، پیترو. (1384). سفرنامه پیترو دلاواله قسمت مربوط به ایران (ترجمۀ شعاع الدین شفاء). تهران: علمی فرهنگی.
دادگر، لیلا. (1380). فرش ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رفیع‌­فر، جلال­‌الدین و ملک، مهران. (1392). «آیکونوگرافی نماد پلنگ و مار در آثار جیرفت (هزارۀ سوم قبل از میلاد)». پژوهش‌­های باستان­شناسی ایران، (4)، 7-36.
ژوله، تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
شاطریان، رضا. (1390). تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: نوپردازان.
شایسته‌­فر، مهناز و صباغ‌پور، طیبه. (1388). «انعکاس جلوه‌­های بهشت در قالی­‌های قاجار بر اساس منابع اسلامی (با تأکید بر نمونه‌­هایی از موزۀ فرش ایران). کتاب ماه هنر، (136)، 40-51.
شریف، مصطفی. (1379). بررسی هزینه­‌های تولید انواع فرش دستباف در منطقۀ کاشان. تهران: مرکز تحقیقات فرش وزارت جهاد کشاورزی.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها (ترجمۀ سودابه فضایلی). ج. 4. تهران: جیحون.
کرزن، جرج. (1362). ایران و قضیۀ ایران (ترجمۀ وحید مازندرانی). ج. 2. تهران: علمی ­فرهنگی.
عبدی، ناهید. (1390). درآمدی بر آیکونولوژی. تهران: نشر سخن.
عزیزی، حسن و خاتمی، حسن. (1392). گل در قالی. کاشان: دانشگاه کاشان.
عوض‌­پور، بهروز. (1395). رساله‌­ای در باب آیکونولوژی. تهران: کتاب‌­آرایی ایرانی.
قمی، حسن بن محمد بن حسن. (1385). تاریخ قم (تصحیح دارالتحقیق آستانه مقدس قم). تهران: نشر زایر.
نراقی، حسن. (1345). تاریخ اجتماعی کاشان. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
یاوری، حسین؛ رجبی، زینب و قادری، فائزه. (1393). فرش ایران در دورۀ صفویه. تهران: سایه‌­بان هنر.
یساولی، جواد. (1370). قالی‌­ها و قالیچه‌های ایران. تهران: نشر فرهنگسرا.
Sakhai, E. (1953). Persian rugs and carpet the fabric of life. England: Antique collectors club woodbridge.