تعاملات شهر و طبیعت در شکل‌گیری بافت قدیم و جدید شهر گرگان با تأکید بر مفاهیم منظر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

از دیرباز مکان‌یابی و استقرار شهرها به ساختار طبیعی و اقلیمی منطقه وابستگی داشته است و شکل شهر و منظر و به تبع آن ساختارهای معماری در هماهنگی با ویژگی‌های کالبدی مانند توپوگرافی زمین، پوشش گیاهی و جانوری، آب و سایر عوامل دخیل در اکوسیستم، شکل می‌گیرند. علاوه بر آن، عوامل محیطی همواره در ذهن ساکنین و بهره‌برداران منظر دارای هویت هستند و به آن معنا می‌بخشند. از این‌روست که یک درخت قدیمی، جریان آب و بسیاری دیگر از عوامل منظر در ذهن ماندگار و گاه به صورت نمادین مقدس می‌شوند.
تنوع شکل زمین و رابطۀ متقابل شهر و بستر، تعاملات محیط و ساختار مصنوع و شکل‌گیری منظر هویتمند در بسیاری از شهرهای ایران از جمله گرگان قابل مشاهده است. همجواری با جنگل، رودخانه و کوهستان از جمله ویژگی‌های خاص منظرینی است که در این شهر وجود دارد. از این‌رو این پژوهش بر آن است تا با رویکردی کیفی و بر مبنای تحلیل‌های تفسیری – تاریخی و موردپژوهی به بررسی رویکردهای مواجهه با طبیعت در شهر گرگان بپردازد. لذا پژوهش حاضر که منتج از یک بازدید میدانی گروهی و سه روزه از شهر گرگان بوده و در تلاش است با بررسی متون و منابع مکتوب به شناسایی عوامل اکولوژیک مؤثر در شکل‌دهی منظر شهری گرگان بپردازد و با مطالعۀ میدانی به بررسی رابطۀ متقابل این دو باهم پرداخته و وجوه عینی و ذهنی مؤثر در شکل‌گیری منظر اکولوژیک را معرفی کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

City and Nature Interactions in the Formation of Old and New Fabrics of Gorgan with an Emphasis on Landscape Concepts

نویسندگان [English]

  • Amin Mahan 1
  • Delaram Saeedi 2
  • Elham Ebrahimi 2
  • Narges Noori 2
  • Aysan Sharifiyan 2
  • Mandana Mahrouei 2
1
2 landscape architecture department, Fine art, Tehran University
چکیده [English]

Locating and establishing cities depends on the natural and climatic structure of the region;, the shape, landscape and consequently the architectural structures form in the harmony with physical characteristic such as topography, vegetation, fauna, water and other factors engaged in the ecosystem. Besides, environmental factors have always remind the identity in the mind of landscape dwellers and users and give meaning to it. Therefore, an old tree, water flow and many other landscape factors remain in the mind and become sacred and symbolic.
The diversity of landforms and the mutual relationship of city and its texture, environmental interactions, built structure and formation of landscape with a clear identity is observable in most cities of Iran, including Gorgan. The proximity to forest, river and mountain is another particular characteristic of landscapes in this city. This research aims to study the approaches of confrontation with the nature in Gorgan by using a qualitative approach and based on the interpretations, historical analysis and case study. This research is the result of a group field visit in 3 days in Gorgan. It tries to identify the effective ecologic factors in forming the urban landscape of Gorgan by reviewing the literature and their mutual relationship and introduce the objective and subjective aspects that affect the formation of ecologic landscape.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecology
  • Gorgan
  • Landscape
  • City
ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1366). صوره الارض (ترجمۀ جعفر شعار). تهران: امیرکبیر.
اردلان‌فر، ندا. (1394). نخستین نقشۀ جغرافیایی استرآباد. فصلنامه اختصاصی مطالعات فرهنگی، 1(2)، 6-18.
بهزادفر، مصطفی، رضوانی، نوشین (1394). بررسی تطبیقی هنجارهای ریخت شناسی شهرسازی اسلامی در بافت تاریخی ( موردکاوی : محله سرچشمه شهر گرگان)، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، (6)، 3-22.
پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن و فرخ‎‌زاد، محمد. (1396)، سیر دگرگونی فضای بسته، فضای سرپوشیده و فضای باز در خانه­‌های تاریخی گرگان از دوره قاجاریه تا پهلوی اول. دوفصلنامه مرمت و معماری ایران،7(13)، 91-106.
پوراحمد احمد؛ حسام، مهدی؛ آشور، حدیثه و محمدپور، صابر. (1389). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی-فضایی شهر گرگان. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 1(3)، 1-18.
جوادی،شهره. (1386). اماکن مقدس در ارتباط با طبیعت (آب، درخت و کوه). باغ نظر، 4(8)، 1-22.
حسام، مهدی؛ پوراحمد، احمد و آشور، حدیثه. (1392).آثار زیست‌محیطی گسترش افقی شهر (مطالعه موردی: شهر گرگان). نشریۀ محیط‌‎‌ شناسی، 39(3)، 91-104.
رابینو، هیاسین لویی. (1383). مازندران و استرآباد (ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی). تهران: علمی و فرهنگی.
رفعت، رسول. (1392). ظرفیت پنهان بوم‌شناسی تلاقی طبیعت و تاریخ در شهر. منظر، 5(22)، 42-44.
شیبانی، مهدی و اسماعیل‌دخت، مریم. (1394). شارباغ ایرانی،جایگاه باغ ایرانی در منظر شهری. منظر، 7(33)، 14-21.
صارمی، حمیدرضا؛ تقی‌نژاد، کاظم و پیری، سیما. (1395). تجلی اصل وحدت در کثرت در مرکز محله شهر اسلامی (مطالعه موردی: میدانگاه عباسعلی شهر گرگان). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 7(26)،21-29.
فرهی فریمانی، مریم و حقیقت‌بین، مهدی. (1395). واکاوی ادراک ایرانیان در مواجهه با طبیعت (مطالعه موردی؛ بررسی تولیدات علمی در رشته معماری منظر و حوزه هنر و معماری). مجلۀ شهر ایرانی اسلامی، (24)، 33-42.
قلیچ‌خانی، بهنام؛ اعتصام، ایرج و مختاباد امرئی، سید مصطفی .(1392). تحلیل تحولات کالبدی خانه های گرگان در دوران قاجار. هویت شهر، 7(16)، 51- 62.
ماهان، امین و منصوری، سید امیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحبنظران رشته های مختلف. باغ نظر، 14(47)، 43-56.
مدیری، مهدی؛ ذهاب ناظوری، سمیه؛ عل یبخشی، زهرا؛ افشارمنش، حمیده و عباسی، محمد. (1391). بررسی جهت مناسب استقرار ساختمان‌ها براساس تابش آفتاب و جهت باد (مطالعه موردی: شهر گرگان). مجلۀ جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 2(2)،  146-156.
منصوری، سیدامیر. (1390). منظر ایرانی، تقدس بالا. منظر، 3(14)، 5.
منصوری، سیدامیر. (1394). زندگی رو به دشت. منظر، 7(32)، 3.
منصوری، سیدامیر. (1395). منظر ایرانی: رابطۀ دوگانه. منظر، 8(37)، 3.
موسوی سروینه باغی؛ الهه سادات؛ مرادی، نینا و رنجبر، احسان. (1394). گونه‌شناسی کالبدیی میدان‌های مرکز محله در بافت تاریخی گرگان، شهر ایرانی اسلامی، (21)، 67-87.