بازشناسی و ارزیابی عناصر منظر محلات شهر گرگان در دوران تحول.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

محله یکی از مهم‌ترین اجزای شکل‌دهندة سازمان فضایی شهرهای ایرانی و به عنوان یک مکان جغرافیایی-تاریخی مفهومی منظرین است. محله به عنوان یکی از کانون‌های بروز حیات اجتماعی و خاطرات جمعی، دارای ابعادی نمادین است که شناخت منظر آن منوط به مطالعه دقیق آن است. شهر گرگان به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن در شمال ایران، دارای الگوهای متنوع و ترکیب منحصربه فردی از محلات است. با این‌حال به نظر می‌رسد در قرن اخیر با تحولات اساسی که تحت تاثیر تعابیر کالبدی از شهرها در نظام شهری صورت گرفته‌‌، زندگی مبتنی بر محلات دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری شده‌‌است. در تحولات این دوره کانون‌های زندگی‌بخش گذشته که حاوی مفاهیم عمیقی از زندگی ساکنین گذشته و حال این شهر بوده‌ نادیده انگاشته شد و به مرور موجب از میان رفتن تدریجی جریان زندگی در آنها شد. به نظر می‌رسد نخستین گام در احیای محلات گرگان، بازشناسی کل‌نگر به تمامی ابعاد مکانی آن –طبیعی و فرهنگی- در این دوران است. نگرش منظر به عنوان یکی از رویکردهایی که به شناخت همه‌جانبه ابعاد فیزیکی و غیرفیزیکی مکان می‌پردازد می‌تواند در بازشناسی ابعاد مکانی محلات گرگان راهگشا باشد. بنابراین این پژوهش به دنبال آن است که با شناخت منظر محلات گرگان، بیان عناصر منظر آن و همچنین بررسی عوامل تحول این عناصر، و آسیب‌شناسی و ارزیابی آن تحلیلی از وضع موجود عناصر منظر محلات ارائه نماید. این جستار ابتدا به بیان مفهوم منظر محله در شهرهای ایرانی می‌پردازد، سپس با بررسی لایه‌های طبیعی و فرهنگی محلات گرگان، عناصر منظر آن را ارائه و ارزیابی می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition and Evaluation of Landscape Elements of Gorgan during the era of transformation

نویسندگان [English]

  • Morteza Hemmati 1
  • Azarnush Amiri 2
  • Ghazaal Nafisi 3
  • Sara Shokooh 2
  • Elham Purbolourchian 2
  • Seyyedeh Farzaneh Ehsani Oskuei 2
1 Ph.D. Candidate in Landscape Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
3 Faculty of Arts, Department of Architecture, Tarbiat Moddares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The neighborhood is one of the most important constituents of the spatial organization of Iranian cities and as a conceptual geographical-historical location of the landscape. The neighborhood, as one of the focal points of social life and collective memories, has symbolic dimensions that require a careful study of its landscape. As one of the most important centers of civilization in northern Iran, Gorgan has diverse patterns and unique mix of neighborhoods. However, in the last century it seems that neighborhood-based living has suffered irreparable damage with the fundamental changes that have taken place through the physical interpretation of cities in the urban system. During this period, life-changing centers of the past that had profound implications for the lives of past and present inhabitants of the city were ignored and gradually led to a gradual disappearance of their lives. The first step in reviving Gorgan''s neighborhoods seems to be holistic recognition of all its spatial dimensions - natural and cultural - during this period. Landscape attitude as one of the approaches to an in-depth understanding of the physical and non-physical dimensions of place can be helpful in recognizing the spatial dimensions of Gorgan neighborhoods. Therefore, this study seeks to provide an analysis of the current status of neighborhood elements by identifying the landscape of Gorgan, expressing its landscape elements, as well as examining the evolutionary factors of these elements, and pathology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neighborhood Landscape
  • Landscape Elements
  • Gorgan
  • Era of Transformation
ﺑﺤﺮﻳﻨﻲ، ﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻦ. ﻣﺠﺪزاده، ﻧﺮﺟﺲ. (1392). ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﻠﻪ در اﻳﺮان، ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی. اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، همدان، ایران.
براتی، ناصر. (1391). محله‌گرایی در تهران: راهی به سوی شهرسازی انسان‌گرا. منظر، 4(18)، 66.
تقوایی، سید حسن. (1383). طراحی منظر بوم‌گرا در مناطق گرم وخشک ایران؛ الگوی واحه (رساله دکتری منتشرنشده معماری). دانشکده معماری و
شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
دونادیو، پیر. (1392). منظر به مثابه دارایی مشترک. منظر، 5(23)، 36-38.
زارعی، مرضیه؛ میرزاعلی، محمد و حسینی، کیمیا. (1394). تحلیلی بر گونه‌شناسی خانه‌های سنتی در بافت تاریخی گرگان. همایش ملی و شهرسازی ایران. یزد، ایران.
عبدالهی، مجید؛ صرافی، مظفر و توکلی نیا، جمیله .(1389). بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن با تاکید بر شرایط محله‌های شهری ایران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42(72)، 83-102.
کتابچی، عماد؛ حاجی‌پور، خلیل و حسین‌پور، محمد. (1391). شهرسازی نوین، راهی به سوی ایجاد محلات پایدار. منظر، 4(18)، 80-87.
ماهان، امین و منصوری، سیدامیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید برنظر صاحبنظران رشته‌های مختلف. باغ نظر، 14(47)، 17-28.
مطهری‌راد، مهری. (1395). مؤلفه‌های مؤثر بر ادراک و ارتباط بصری در منظر شهری تاریخی. هفت شهر، 4(55 و 56)، 53-62.
معطوفی، اسدالله. (1394). سیر تاریخی معماری شش هزار ساله گرگان و استرآباد. تهران: سفیر اردهال.
مقسمی، گلشن و اسپو محلی، مریم. (1395). گردشگری مذهبی مراسم آیینی محرم در بافت تاریخی گرگان. مطالعات فرهنگی، (5)، 68-75.
موسوی، سیدیعقوب. (1391). محله نوین: الگوی جامعه‌شناسی شهری از توسعه محله‌ای. منظر، 4(18)، 67-73.
موسوى سروینه باغى، الهه سادات؛ مرادى، نینا و رنجبر، احسان. (1394). گونه‌شناسى کالبدى میدان‌هاى مرکز محلّه در بافت تاریخى گرگان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(21)، 67-78.
منصوری، سیدامیر. (1389). چیستی منظر شهری: بررسی تاریخی تحولات مفهومی منظر شهری در ایران. منظر، 2(9)، 30-33.
نظیف، حسن. (1390). نقش تکایا در پایدارى کالبدى بافت تاریخى گرگان. اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، ایران.