پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
ارتباط ایزد باد (وای) با نوارهای در حال اهتزاز ساسانی
5
18
FA
مینا
جلالیان
کارشناس ارشد مطالعات عالی هنر
minajalalian5633@yahoo.com
10.22034/jaco.2019.81917
نوارهای بلند، موّاج و در حال اهتزاز، از شاخصههای هنر دوران ساسانی است که علاوه بر حلقۀ قدرت و تاج شاه، بر لباس و کفش، اسب و کمان شاه و لباس ایزدان و همچنین در برخی حیوانات، اشیاء و گیاهان نیز دیده میشوند. نوارها جایگزین بال در حلقۀ قدرت شدهاند و باید همان ارتباط را با نیروهای آسمانی تداعی کنند. هدف از ایجاد آثار دورۀ ساسانی، نشاندادن قدرت و پیروزمندی شاه و مشروعیت آن از طریق فرّهمندی شاه بوده است. باقیماندن فرّه در شاه و افزونی آن به شرط پیروزی درجنگ و شکار معلوم بوده است. فرّه در زمان ساسانی معنایی معادل بخت و تقدیر داشته است. ایزد باد در قالب «وای درنگ خدای» با زمان و مکان یکی و در آفرینش نقش دارد. همچنین گاه با سپهر یکی شمرده میشد. از اینرو با بخت و تقدیر پیوند میخورد. «وای» با فرّه و ایزدانی که آورندۀ فرّه یا حافظ آن هستند مرتبط و همکار است. «وای» ایزد جنگ بوده و نابودکنندۀ موجودات اهریمنی و ایزدی بارانآور و نعمتبخش هم بوده است. بنابراین با جنگ و شکار و خویشکاری «نعمتبخشی» شاه در ارتباط است. از اینرو «وای» با آنچه سبب فرّهمندی، حفظ فرّه و افزونی آن میشود ارتباط دارد و نماد مناسبی برای جایگزینی بال محسوب میشده است.
نوارهای ساسانی,ایزد باد (وای),فرّه,فرّهافزون,نعمتبخشی
http://www.jaco-sj.com/article_81917.html
http://www.jaco-sj.com/article_81917_d1ef21c66eb2392c910bedc5236893b8.pdf
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
گاوکُش در استورۀ مهر ایرانی
19
30
FA
علی
نیکویی
دکتری پزوهش هنر
ali.nikoei60@gmail.com
10.22034/jaco.2019.81920
استورۀ مهر یکی از کهنترین اساتیر ایران است؛ این باور بر بسیاری از آیینها و ادیان بعد از خود تأثیر مستقیم نهاده که مقالات و کتابهای متعدد توسط محققان ایرانی و غربی در مورد آن نوشته شده است. تأثیر آن بر ادیان زردشتی، مسیحیت، یهود و برخی از آیینهای اسلامی و عرفانهای شرقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. آیین پر رمز و راز مهر در دوران باستان از خاستگاه خود (ایران) توسط نظامیان و جنگاوران به سوی غرب میرود و مورد پذیرش و اقبال قرار میگیرد و برای این ایزد، مهرکدههای بسیاری در سراسر امپراطوری روم1از ترکیه2و سوریۀ3 امروزی تا آلمان4، لهستان5، ایتالیا6، فرانسه7 و... ساخته میشود؛ در میترائیسم غربی زمینۀ اصلی موضوع گاوکشی مقدس است که تصویر آن به شکل نقاشی و نقشبرجسته در تمامی معابد مهری برجاست اما مهرپرستی در سرزمین مادری (ایران) گونهای دیگر رقم میخورد؛ در دوران ساسانیان با رسمیشدن دین زردشت آثار و نشانههای مهرپرستی از میان میرود و اکثر معابد مهری تبدیل به آتشکدههای زردشتی میشود و اهورامزدا خدای واحد با یارانش مهر و آناهید ظاهر میشود. آیین مهر به حیات خویش ادامه داده و رسوم و آداب آن در دین جدید رسوخ میکند و ایزد مهر یاور اهورامزدا میشود. پس از ساسانیان با ورود اسلام آتشکدهها تبدیل به اماکن مقدس اسلامی میشوند، و رسوم مهری با دگردیسی در آیینهای اسلامی تداوم مییابد، ناملایمات تاریخی و دگرگونیهای دینی در شکل و عملکرد مهرابهها سبب شد امروزه کمترین نشانههای مستقل از معبد مهری در ایران مانده باشد اما در غرب مهرابهها تبدیل به کلیسا شدند و بسیاری از باورهای مهری پس از رسمیتیافتن مسیحیت در دین عیسوی رسوخ کرد. البته در محدودۀ فلات ایران بخشهایی هم بودند که نسبت به قسمت مرکزی ایران دستخوش کمترین تغییر شدهاند، مانند ارمنستان که ارمنیان از اولین گروندگان کیش عیسوی بودند. بسیاری از نشانههای مهرپرستی ایرانی را در مسیحیت ارمنی میتوان دید. مهرپرستی ایرانی و مهرپرستی غربی شباهتهای بسیاری با یکدیگر دارند اما تفاوتهای بنیادین نیز بین آن دو وجود دارد8؛ با توجه به اثرگذاری مهرپرستی بر مسیحیت لاجرم مسیحیت غربی نیز تفاوتهای بنیادین با مسیحیت فلات ایران (ارمنستان) دارد9که در این مقاله با تکیه بر نمادها و نشانههای میترایی در نقوش و تزیینات به تفاوتهای موجود پرداخته میشود.
استوره,گاوکش,مهر,میترا,ایران,ارمنستان,شاهین,گاو,شیر
http://www.jaco-sj.com/article_81920.html
http://www.jaco-sj.com/article_81920_4c24c9417c69acb7fc4e031c58b4a263.pdf
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
رهیافتی بر کارکرد آیینی غار کلماکره
31
40
FA
محمد
کلهر
استادیار دانشکده علوم انسانی
10.22034/jaco.2019.81921
با کشف غار کلماکره در پاییز 1368 اشیای باستانی مکشوفۀ آن اندکاندک زینتبخش موزههای ملی ایران، فلکالافلاک، ایلام و تبریز در داخل کشور و موزههای لوور، بریتانیا، متروپولیتن نیویورک، میهوی توکیو و مجموعههای خصوصی در خارج از مرز شد. در حجم گستردۀ اشیای سیمین و زرین منسوب به کلماکره، ظرافت، هنر و فنآوریهای بیبدیل به کار رفته و اشیای مزبور که پیشینهای به ژرفای حکومت محلی شاهکان ناشناختۀ ساماتوره در عصر ایلام نوـ قرون 8 و 7 ق. م. دارند باعث شد تا کلماکره مورد توجه ویژۀ باستانشناسان و مورخان قرار گیرد. کما اینکه ایشان گنجینۀ کلماکره را ششمین گنجینۀ بزرگ جهان نامیدند. رویکرد اصلی این پژوهشگران پیرامون خوانش کتیبههای منقور بر اشیاء، معرفی ظروف، مجسمههای انسانی و حیوانی سیمین و صورتکهای زرین و تحلیل مفهومی نقشمایههای نمادین و اساطیری کلماکره بوده است. این پژوهش بر آن است تا ضمن بهرهمندی از روش تاریخی ـ تحلیلی با تکیه بر وجه تسمیۀ علمی کلماکره به رهیافت جدیدی در خصوص کاربری فضای درون و برون غار دست یابد تا مشخص شود که کلماکره بنا بر فرضیات پژوهشگران، محل نگهداری گنجینۀ شاهکان محلی ساماتوره یا شاهان هخامنشی بوده؟ یا اینکه غار کلماکره با توجه به جغرافیای انسانی، کارکردی آیینی از نوع میترائیسم داشته است پژوهش حاضر نخستین گام در این وادی خواهد بود. از اینرو اثبات فرضیۀ مهرآئینی غار کلماکره نیاز به تأملی ژرف با نگرشی از نوعی دیگر دارد. بنابراین بهتر است این پژوهش را به عنوان جستاری در مبادی طرح مسئلۀ کارکرد آیینی غار کلماکره تلقی کرد.
کلماکره,غارهای آئینی,آئین مهر,پلدختر
http://www.jaco-sj.com/article_81921.html
http://www.jaco-sj.com/article_81921_6af2836aa559fe7c8e082a451eef3f1d.pdf
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
آیین مهر در اسطوره و تاریخ و سیرتحول آن در شرق و غرب
41
48
FA
فریدون
آورزمانی
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر
f.avarzamani@yahoo.com
10.22034/jaco.2019.81922
مهر، بزرگ ایزد آریایی که نماد نور و فروغ خورشید، یاور جنگجویان راستین و خدای عهد و پیمان بوده، پس از مهاجرت آریاییان به ایران و هند جایگاه ویژهای داشت چنانکه در هندوستان در کنار سایر خدایان بود و نزد ایرانیان ستایش میشد و مقام والایی داشت.<br />پس از ظهور زرتشت، میترا خدای خورشید یار و یاور اهورامزدا شد که همراه با آناهیتا ایزدبانوی باروری و آبهای پاک همواره در دین زرتشت به حیات خویش ادامه داد. در دوران اسلامی نیز کیش مهر به گونهای دیگر در تفکر و فرهنگ و رسوم جدید دگردیسی کرد که تاکنون شاهد آن هستیم.<br />مهرپرستی در دوران اشکانی و ساسانی به دیار غرب رفته و حدود 5 قرن آیین رسمی امپراطوری روم شد و تأثیری که بر فرهنگ و هنر مسیحی گذاشت تاکنون برجاست.
آیین مهر,اسطوره,تاریخ,شرق و غرب
http://www.jaco-sj.com/article_81922.html
http://www.jaco-sj.com/article_81922_9d7ebc1e34926565e39f4806d35d2364.pdf
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
مهر تا الله : بررسی جایگاه نور و چگونگی تداوم آن در آیینها و ادیان ایران زمین، از باستان تا اسلام امروز
49
54
FA
فاطمه
شریعتمداری
کارشناسی ارشد معماری منظر
10.22034/jaco.2019.81923
وجود دیدگاهی معنوی و متعالی نسبت به نور، مسئلهای است که میتوان آن را در ادیان و آیینهای مختلف ایران زمین ملاحظه کرد. در این دیدگاه، نور دارای اصلی متافیزیکی و مقدس بوده و دارای ماهیتی معنوی و روحانی است. مهر در آیینهای کهن، ایزد نور و روشنایی بوده و در آیین زرتشت و سپس در دین اسلام نیز جایگاه ویژهای دارد، چنانکه خداوند در قرآن، خویش را تحت عنوان نور آسمانها و زمین ذکر کرده است. بنابراین نور را میتوان سرچشمۀ تمام هستی دانست که در طی زمان و آیینهای مختلف، شکلی نو به هستی میبخشد و با شکافتن تاریکی و نفوذ در اذهان، زندگی را در روح مکان میدمد. این عنصر در فرهنگ ایرانی همواره واجد جوهری مشترک و ازلی بوده و در واقع نشانۀ عالم والا و فضای معنوی است و ارزش قدسی و متعالی آن در سرتاسر این فرهنگ امتداد داشته وگذشته را به امروز پیوند میدهد.<br />مقالۀ پیشرو تلاشی است در جهت کنکاش پیرامون جایگاه و مفهوم این عنصر مقدس و مهم در فرهنگ ایرانزمین و پیبردن به نحوۀ انتقال و تداوم آن در گذر زمان.
نور,مهر,نورالانوار,خدا
http://www.jaco-sj.com/article_81923.html
http://www.jaco-sj.com/article_81923_65611f7bf73077ace1e7791d23a7feb8.pdf
پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6620
6
22
2019
01
21
نقاشی اویغور، حافظ میراث هنر نقاشی مانویان
55
64
FA
شهره
جوادی
استادیار دانشگاه تهران
shjavadi@ut.ac.ir
شهریار
خونساری
0000-0001-8140-6560
پژوهشگر دکتری پژوهش هنر.
khonsari2000@gmail.com
10.22034/jaco.2019.81924
با وجود تحریم نقاشی از نظر اسلام و سختگیریهایی که در قرون اولیۀ ظهور دین جدید وجود داشت، نقاشی ایرانی توسط قوم اویغور که به آیین مانی گرایش پیدا کرده بودند، حفظ و در امتداد جادۀ ابریشم تا کشور چین ادامه پیدا کرد. <br />بسیاری از این نقاشیها شباهتهای آشکاری با حیوانات ظروف نقرۀ دوران ساسانی دارد. از اینرو مسئلۀ قابل تأمل این است که چگونه پس از قرنها، نقاشی ایرانی یکباره در این آثار دیده میشود؟ به نظر میرسد پاسخ این سؤال را بایستی در اواخر دوران ساسانی و گرایش قوم اویغور به آیین مانی جستجو کرد.<br />فرضیه : با هجوم قوم مغول و سپس استقرار ایشان با قدرتی که اویغورها در دربار داشتند، نقاشی ایرانی به زادگاه خود بازگشت و در دوران حکومت پادشاه تیموری (شاهرخ) این سبک نقاشی به اوج خود رسید. <br />روش تحقیق : این پژوهش با مقایسۀ تطبیقی بین آثار به جا مانده از سه دورۀ ساسانی، ایلخانی و تیموری انجام شده است.<br />نتیجهگیری : زیباییشناسی نقاشی ایرانی دوران ساسانی، توسط مانویان مهاجر به مناطق تحت سلطه اویغورها برده شد و قوم اویغور با حفظ اصول نگارگری ایرانی در دوران حکومت شاهرخ، این سبک نقاشی را ادامه داد و به اوج خود رسانید.
مانی,ساسانی,مغول,نقاشی,مکتب تبریز اول,اویغور
http://www.jaco-sj.com/article_81924.html
http://www.jaco-sj.com/article_81924_f4c38c5fc7d878467e57756d060842d9.pdf