تأثیر بازیابی محیط در محتوا و شیوۀ اجرای اثر هنری (مورد تطبیقی: مکتب نگارگری استرآباد با مکتب تبریز 2)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، تاریخ تطبیقی هنر اسلامی ، گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.

3 استاد، گروه پژوهش هنر، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

4 استاد گروه نمایش، دانشکدۀ هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در سایة توجه شاهان صفوی مکاتب هنری مختلفی در نقاشی ایرانی شکل گرفت؛ نخستین مکتب نگارگری این دوران در تبریز با پیش‌زمینه‌ای که از هرات داشت، منجر به خلق نسخ مصور زیادی از جمله شاهنامة شاه‌طهماسب شد. شهر استرآباد نیز در پرتو امنیت و توجه حکومت شاه عباس رو به بالندگی و آبادی نهاد و گرچه هرگز نتوانست به موقعیت برجستة مکاتب هنری شهرهای مهم آن روزگار دست یابد، اما ارباب هنر توجه کرده است و صاحب سبک و مکتب نقاشی خاص خود شد. در مکتب استرآباد آثار قابل‌توجهی از نگارگری شناسایی شده‌ که بیشترین آنها در موزه‌های بریتانیا، موزة توپقاپوسرای ترکیه، موزة هند و البته 15 نگاره از یک نسخة شاهنامه نیز در موزة ملک تهران یافت شده‌ که تاکنون شناسایی و پژوهش نشده است. این پژوهش با هدف شناسایی و بررسی نگاره‌های فوق، علاوه بر شناسایی و معرفی عناصر محیطی در نگاره‌های مکتب استرآباد، نمونه‌هایی چند از آن با نگاره‌های مکتب تبریز صفوی سنجیده و نمادشناسی تطبیقی شده است. این پژوهش پیشِ‌رو با روش کیفی و نمونه‌گیری انتخابی و به شیوة توصیفی و تحلیلی انجام شده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه عوامل محیطی در شکل‌گیری مکتب استرآباد نقش داشته است؟ ‌نمونه‌های انتخابی شامل پنج نگاره از 15 نگارة موجود در موزة ملک تهران است که با نگاره‌های هم‌موضوع با شاهنامة طهماسبی بررسی و تطبیق شدند. نتایج حاکی از آن است که مکتب استرآباد ضمن وفاداری به تجربه‌ها و سنت‌های تباری پیش از خود رشد کرده و در کنار تفاوت‌های منحصربه‌فرد با دیگر مکاتب هنری دوران، گرایش‌های فکری صفوی را در نشان دادن شکوه، قدرت، عظمت و برخورداری از موهبت‌های طبیعی نشان می‌دهد. عناصر محیطی عمده‌ای در مکتب استرآباد است که آن را از مکتب تبریز صفوی متمایز کرده و دارای شاخصه‌های متمایز خاص خود است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Environmental Restoration on the Content and Performance of The Artwork (A Comparative case study between the Estrabad Painting School and The School of Tabriz 2)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Sakhtemangar 1
  • Mohammad Reza Sharifzadeh 2
  • Abolfazl Davodi Roknabadi 3
  • Mohammad Aref 4
1 Ph.D. Student in Comparative and Analytical History of Islamic art, Department of Art Research, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor of Art Faculty, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Professor of Textile and Clothing Design Department, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
4 Associate Professor of Drama Department, Faculty of Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the shadow of the attention of the Safavid kings, various art schools were formed in Iranian painting; The first painting school of this era in Tabriz, with its background from Herat, led to the creation of many illustrated manuscripts, including the Shahnameh of Shah Tahmasab. In the light of the security and attention of the government of Shah Abbas, the city of Estrabad became prosperous and prosperous, and although it could never achieve the prominent position of the art schools of the important cities of that time, it was noticed by the masters of art and became the owner of its style and school of painting. In the Estrabad school, significant works of painting have been identified, most of which are in the British Museum, Topqaposara Museum of Turkey, and Indian Museum, and of course 15 paintings from a copy of the Shahnameh were also found in the Malek Museum of Tehran, which have not been identified and researched so far. The current research aims to identify and investigate the above paintings, in addition to identifying and introducing environmental elements in the paintings of the Estrabad school, some examples of them are evaluated and compared symbolically with the paintings of the Safavid Tabriz school. The present research employed a qualitative method. Selective sampling was employed to choose the samples and data were analyzed descriptively and analytically. The question that current research seeks to identify environmental factors that contributed to the formation of Estrabad school. The selected samples, including five of the 15 paintings in the Malek Museum of Tehran, were examined and compared with the paintings of the same subject as Tahmasbi’s Shahnameh. The results indicate that the Estrabad school has grown though it has been faithful to the experiences and traditions of its predecessors, and besides its unique differences with other art schools of the era, it shows the Safavid intellectual trends in showing glory, power, greatness, and natural gifts. Major environmental elements in the Estrabad school distinguish it from the Safavid Tabriz school and have its distinct environmental characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Estrabad School
  • Estrabadi Shahnameh
  • Tahmasbi Shahnameh
  • Tabriz Safavi School
  • Malek Museum of Tehran
  • آبادی ‌باویل، محمد. (1357). ظرایف و طرایف یا مضاف و منسوب‌های شهرهای اسلامی و پیرامون. تبریز: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.

    • آزاداندیش، ایوب، و پویان، علی. (1401). نشانه‌شناسی تطبیقی آیین سوگ سیاوش و مجلس تعزیة امام حسین (ع) بر پایة اندیشه‌های فردینان دوسوسور. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 6(33)، 51-56.
    • اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی. (1367). مرآت البدان (به‌کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث). تهران: دانشگاه تهران.
    • الکساندر، ویکتوریا دی. (1393). جامعه‌شناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردم‌پسند هنر (ترجمة اعظم راودراد). تهران: فرهنگستان هنر.
    • بی.نا. (1340). حدودالعالم من المشرق الی‌المغرب (به‌کوشش منوچهر ستوده). تهران: چاپخانة بانک ملی.
    • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (1324). تاریخ بیهقی (به‌اهتمام قاسم غنی و علی‌اکبر فیاض). تهران: بانک ملی ایران.
    • پاکباز، رویین. (1392). نقاشی ایرانی: از دیرباز تا امروز. چاپ یازدهم. تهران: زرین و سیمین.
    • تاورنیه‌، ژان‌باتیست‌. (1382). سفرنامه‌ (ترجمة حمید ارباب شیرانی). تهران‌: نیلوفر.
    • جعفری‌دهکردی، ناهید. (1396). از سمند رزم تا اسبانِ جان: اسب در اندیشه و هنر ایرانی از عصر باستان تا صفویه. تهران: تایماز.
    • حموی، یاقوت بن عبدالله. (1995). معجم البلدان. ج. 1. بیروت: دار صادر.
    • خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار. (1385). دیوان خاقانی شروانی (به‌کوشش ضیاء الدین سجادی). چاپ هشتم. تهران: زوار.
    • دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغتنامة دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
    • رابینسن، بزیل ویلیام. (1390). تاریخ هنر ایران: هنر نگارگری ایران (1350-1896/1751-1313) (ترجمة یعقوب آژند). ج. 11. چاپ سوم. تهران: مولی.
    • رز، ژیلیان. (1397). روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر (ترجمة سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی). چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
    • سلطانی، علی. (1354). بخش ششم سیمرغ در فضای فرهنگ ایران: سیمرغ درفلسفة نور و ظلمت. نگین، (125)، 23-30.
    • سودآور، ابوالعلاء. (1380). هنر دربارهای ایران (ترجمة ناهید محمدشمیرانی). تهران: کارنگ.
    • سیوری، راجر. (1401). ایران عصر صفوی (ترجمة کامبیز عزیزی). چاپ دوم. تهران: مرکز.
    • شین دشتگل، هلنا. (1384). سیمرغ، شاهنامه، نقاشی ایران. کتاب ماه هنر، (83 و 84)، 152-158.
    • صفت‌گل، منصور. (1381). ساختار نهاد و اندیشة دینی در ایران عصر صفوی: تاریخ تحولات دینی ایران در سده‌های دهم تا دوازدهم هجری قمری. تهران: رسا.
    • طرسوسی، تبوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی. (1344). داراب‌نامه طرسوسی (به‌کوشش ذبیح الله صفا). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • عبدی‌بیگ شیرازی. (1369). تکمله الاخبار: تاریخ صفوی از آغاز تا 978 هجری قمری (به‌تصحیح عبدالحسین نوایی). تهران: نی.
    • فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
    • فخر مدبر، منصور بن مصور بن سعید ملقب به مبارکشاه. (1346). آداب الحرب و الشجاعه (به‌اهتمام احمد سهیلی خوانساری). تهران: اقبال.
    • فروید، زیگموند. (1346). موسی و یکتاپرستی (ترجمة قاسم خاتمی). تهران: پیروز.
    • فریزر، جیمز جرج. (1388). شاخة زرین (ترجمة کاظم فیروزمند). چاپ ششم. تهران: آگاه.
    • قورخانچی، محمدعلی. (1360). نخبه سیفیه (در تاریخ و جغرافیای استرآباد) (به‌کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان). تهران: تاریخ ایران.
    • کن‌بای، شیلا. (1391). نقاشی ایرانی (ترجمة مهدی حسینی). چاپ پنجم. تهران: دانشگاه هنر.
    • گرگانی، فخرالدین. (1337). ویس و رامین (ویرایش محمدجعفر محجوب). تهران: بنگاه نشر اندیشه.
    • گریسون، مارک و روت، مارگارت کول. (1390). اثر مهرهای هخامنشی برجای‌مانده بر گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید: تصاویر نبرد پهلوانی (ترجمة کمال الدین نیکنامی و علی بهادری). ج. 1. تهران: دانشگاه تهران.
    • لسترنج، گی. (1390). جغرافیای سرزمین‌های خلافت شرقی (ترجمة محمود عرفان). چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ماه‌وان، فاطمه. (1398). بررسی نگاره‌های گذر سیاوش از آتش براساس نظریة بیش‌متنیتی ژرار ژنت. ادب حماسی، 15(1)، 191-218.
    • مرادیان، خدامراد. (1355). کشور حیره: در قلمرو شاهنشاهی ساسانیان از 226 تا 632 میلادی (12 هجری). تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
    • مرعشی‌، ظهیرالدین.‌ (1363). تاریخ‌طبرستان‌و رویان‌و مازندران‌ (به‌کوشش برنارد دارن)‌. تهران‌:گستره.
    • مسکوب، شاهرخ. (1390). تن پهلوان و روان خردمند: پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه. چاپ سوم. تهران: طرح نو.
    • معین، محمد. (1382). فرهنگ معین. تهران: زرین.
    • منشی قمی، احمد بن حسین. (1383). گلستان هنر (به‌تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری). چاپ چهارم. تهران: منوچهری.
    • منشی، ‌اسکندربیک.‌ (1350). عالم‌آرای عباسی. تهران‌: امیرکبیر.
    • هاکس، جیمز. (1349). قاموس کتاب مقدس. چاپ دوم. تهران: طهوری.
    • واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامة فردوسی. چاپ دوم. تهران: سروش.